„Dziękuję za poprzednią odpowiedź, chciałbym się jednak dowiedzieć więcej nt. odpowiedzialności prezesa spółki z o.o. w przypadku zarządu jednoosobowego, tzn. w jakich sytuacjach może on odpowiadać swoim majątkiem za zobowiązania spółki i co oznacza zapis „we właściwym czasie” z K.s.h.: „§ 2. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy” i co w praktyce oznacza ten zapis – tzn. w jakich sytuacjach ww. prezes może odpowiadać swoim majątkiem?”
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że Kodeks spółek handlowych nie różnicuje jakoś szczególnie funkcji czy odpowiedzialności prezesa zarządu spółki z o.o. od innych członków zarządu tejże spółki, a niepełniących funkcji prezesa.
Podkreślić trzeba, że w przypadku sp. z o.o. wspomniany wyżej Kodeks spółek handlowych w jednym tylko miejscu wyróżnia prezesa zarządu od pozostałych członków zarządu, a mianowicie w …
(…) art. 208 § 8 K.s.h., tj. „umowa spółki może przewidywać, że w przypadku równości głosów decyduje głos prezesa zarządu, jak również przyznawać mu określone uprawnienia w zakresie kierowania pracami zarządu.”
Z treści uzupełnienia pytania Czytelnika wynika natomiast, iż przewidywany zarząd spółki z o.o. jest jednoosobowy, co oznacza, że zarząd składa się tylko z jednego członka (osoby), pełniącego jednocześnie funkcję prezesa. Nie jest to jednak równoznaczne z tym, że sp. z o.o. jest jednoosobowa (w jednoosobowej spółce z o.o. jedna osoba pełni wszystkie funkcje – wspólnika i zarządu składającego się tylko z prezesa).
Zatem wszelkie unormowania w Kodeksie dotyczące członków zarządu sp. z o.o. odnoszą się także do prezesa zarządu tejże spółki.
Autor zauważył, że największe zainteresowanie u Czytelnika wzbudziła treść art. 299 K.s.h. dotycząca bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce skutkującej powstaniem solidarnej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki.
Oczywiście jeśli zarząd jest jednoosobowy, tzn. składa się tylko z osoby prezesa zarządu, wówczas tylko ta jedna osoba odpowiada solidarnie wraz ze spółką z o.o. za jej zobowiązania, po uprzednim stwierdzeniu bezskuteczności egzekucji wobec spółki.
Regulacja zawarta w art. 299 K.s.h. służy interesowi wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i ma na celu ich ochronę. Jak przyjął Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dn. 07.11.2008 r., (sygn. akt: III CZP 72/08, OSNC 2009/2, poz. 20), członkowie zarządu ponoszą na podstawie w/w art., odpowiedzialność deliktową za szkodę w wysokości niewyegzekwowanej od spółki wierzytelności, z ewentualnymi należnościami ubocznymi, spowodowaną bezprawnym, zawinionym niezgłoszeniem przez członków zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
Dla wykazania istnienia zobowiązania spółki konieczne jest – co do zasady – uprzednie stwierdzenie go tytułem egzekucyjnym wydanym w stosunku do spółki na rzecz wierzyciela, w czasie gdy pozwany członek zarządu pełnił swoją funkcję lub później.
Członkowie zarządu odpowiadają na podstawie omawianego artykułu zarówno za te zobowiązania, które powstały przed zaistnieniem przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, jak i za te, które postały dopiero po wystąpieniu tych przesłanek – tzw. zobowiązania ex post.
Z uwagi na przyjmowany w judykaturze odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu oraz przesłanki egzoneracyjne wynikające z art. 299 § 2 K.s.h. (którego treść w swoim zapytaniu przywołuje Czytelnik), uznaje się, że – co do zasady – odpowiedzialnością członków zarządu z przywoływanego przepisu nie są objęte zobowiązania spółki powstałe już po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Poprzedzające powstanie zobowiązania zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest bowiem zgłoszeniem we właściwym czasie w tym sensie, że uzasadnia stwierdzenie braku związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem funkcji przez członków zarządu a szkodą doznaną przez wierzyciela spółki (tak SN w uzasadnieniu wyroku z dn. 14.02.2003 r., sygn. akt: IV CKN 1779/00, OSNC 2004/5, poz. 76).
Co istotne, członka zarządu, będącego jednocześnie wspólnikiem spółki, nie chroni przed omawianą odpowiedzialnością art. 151 § 4 K.s.h., zgodnie z którym wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
Odpowiedzialność z art. 299 § 1 K.s.h. ponoszą osoby pełniące funkcje członków zarządu spółki, niezależnie od tego, czy fakt ich powołania (wyznaczenia) został odzwierciedlony we wpisie do rejestru. A contrario, wygaśnięcie mandatu członka zarządu (niezależnie od jego przyczyny oraz od tego, czy zostało zgłoszone do rejestru) powoduje ustanie jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki, które powstały po tej dacie. Przy czym nie oznacza to, że ustaje ich odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed tą datą (zob. m.in. wyrok SN z dn. 15.06.2011 r., sygn. akt: V CSK 347/10, LEX nr 1027201).
Ponadto, jak przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 20.01.2011 r., (sygn. akt: II UK 174/10, LEX nr 786389), z odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 K.s.h. nie zwalnia osoby powołanej w skład zarządu spółki okoliczność, że była ona jedynie tzw. figurantem (tj. osobą formalnie powołaną w skład zarządu spółki, ale faktycznie niesprawującą tej funkcji). Jak podkreślił bowiem Sąd Najwyższy, osoba, która (bez przymusu, groźby lub podstępu) wyraziła zgodę na powołanie do zarządu spółki ze świadomością, że pełnić będzie jedynie rolę „figuranta”, a następnie godziła się na taki stan rzeczy, w pełni ponosi ryzyko działalności tej spółki i odpowiedzialność przewidzianą w Kodeksie spółek handlowych w stosunku do członków zarządu.
Przesłanki egzoneracyjne określone w cyt. wyżej artykule mają na celu zrównoważenie sytuacji członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wobec wierzycieli, jeżeli mimo bezskuteczności egzekucji wobec spółki nie powinno się do odpowiedzialności cywilnej pociągać tych osób, z przyczyn enumeratywnie wskazanych w powołanym przepisie, co oznacza, że przepis ten jest wyjątkiem od zasady odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przewidzianej w art. 299 § 1 K.s.h. i do nich należy wykazanie okoliczności zwalniającej ich z odpowiedzialności względem wierzycieli spółki (zob. m.in. wyrok SN z dn. 22.05.2013 r., sygn. akt: III CSK 321/12, LEX nr 1353211).
Przesłanka złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie powinna być interpretowana z uwzględnieniem przepisów prawa upadłościowego. Nie może to jednak polegać na czysto mechanicznym przenoszeniu na grunt regulacji za art. 299 K.s.h. wymogu zachowania terminu określonego w art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego. W orzecznictwie podkreśla się, że „właściwy czas” w rozumieniu ww. art. to taki, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na co najmniej częściowe zaspokojenie jej wierzycieli w postępowaniu upadłościowym.
Czasem właściwym nie jest więc czas, gdy dłużnik przestał już całkowicie spłacać swoje długi i nie ma majątku do ich zaspokojenia.
W judykaturze podkreśla się, że przy ustalaniu, kiedy ziściły się przesłanki do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego, nie należy kierować się subiektywnym przekonaniem członków zarządu o spodziewanej, przyszłej sytuacji finansowej spółki, lecz kryteriami obiektywnymi dotyczącymi rzeczywistej sytuacji finansowej spółki. W tym zakresie mogą być przeprowadzane dowody z opinii biegłego, bowiem to rzeczą biegłego jest wskazanie okoliczności faktycznych związanych ze stanem finansowym spółki: stanem majątku, spłacaniem zobowiązań, podjętymi działaniami naprawczymi. Nie jest natomiast zadaniem biegłego ocena, czy wskazane przez niego okoliczności faktyczne mogą być określone jako stan „niewypłacalności” ani czy w tych okolicznościach złożenie wniosku o upadłość nastąpiło we „właściwym czasie”. Ocena ta należy wyłącznie do sądu w ramach obowiązku dokonania wykładni przepisu i jego subsumcji do stanu faktycznego ustalonego w sprawie.
Ponadto dla uwolnienia się z odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 2 K.s.h. nie wystarczy samo wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, ale konieczne jest także dokonanie wszelkich czynności procesowych niezbędnych do kontynuowania tego postępowania.
Sandra Grzywocz-Nowak – adwokat
Podstawa prawna:
- Ustawa z dn. 09.2000 r. Kodeks spółek handlowych – tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 505 z późn. zm.
- Ustawa z dn. 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe – Dz.U. z 2019 r. poz. 498 z późn. zm.
