Ocena pracy nauczycieli, wychowawców i pracowników pedagogicznych

2019-09-21

419

Zasady oceniania pracy nauczycieli zostały określone w przepisach KN, a w kwestiach szczegółowych ustawa ta odsyła do przepisów rozp. MEN z dn. 19.08.2019 r. w sprawie trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowego zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowego trybu postępowania odwoławczego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1625), które mają zastosowanie do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych m.in. w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach i placówkach, w tym placówkach doskonalenia nauczycieli, publicznych kolegiach pracowników służb społecznych, szkołach polskich, szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP.

Regulacje § 2–5 tego rozp. stosuje się odpowiednio do dokonywania oceny pracy nauczycieli religii, z tym że organ upoważniony do dokonania tej oceny uwzględnia ocenę merytoryczną nauczyciela religii, ustaloną przez właściwą władzę kościelną.

Kryteria oceny pracy

W myśl art. 6a ust. 1e KN ocena pracy nauczyciela dotyczy stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 42 ust. 2 KN oraz w art. 5 u.p.o. w zakresie wszystkich obszarów działalności szkoły.

W myśl art. 6 KN nauczyciel ma obowiązek:

rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły;
kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

W myśl art. 42 ust. 2 KN w ramach czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel ma obowiązek realizować:

zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym w art. 42 ust. 3 KN lub ustalonym na podstawie art. 42 ust. 4a albo ust. 7 KN;
inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów;
zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

W myśl art. 5 u.p.o. nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierować się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia.

Na ocenę pracy nauczyciela nie mogą mieć wpływu jego przekonania religijne i poglądy polityczne, a także odmowa wykonania przez niego polecenia służbowego, jeżeli wynikała ona z uzasadnionego przekonania, że wydane polecenie było sprzeczne z dobrem ucznia albo dobrem publicznym.

Zasady, terminy i tryb oceniania pracy

Dyrektor szkoły jako podmiot oceniający nauczyciela

Zgodnie z art. 6a ust. 5 KN organem właściwym do dokonywania oceny pracy nauczyciela jest dyrektor szkoły, w której dany nauczyciel jest zatrudniony. Nie zawsze jednak dyrektor szkoły jest jednocześnie nauczycielem (zob. art. 62 ust. 2 u.p.o.).

Jeżeli dyrektorem szkoły jest osoba nieposiadająca kwalifikacji pedagogicznych, to nie może ona samodzielnie dokonać oceny pracy nauczyciela. W takim wypadku, zgodnie z art. 6a ust. 5b KN, dyrektor szkoły dokonuje oceny pracy nauczyciela w porozumieniu z nauczycielem zajmującym inne stanowisko kierownicze i sprawującym w tej szkole nadzór pedagogiczny, a w przypadku innych form wychowania przedszkolnego, przedszkoli, szkół i placówek, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 2 KN – nauczyciel upoważniony przez organ prowadzący.

Z kolei, jeżeli dyrektorem szkoły jest osoba niebędąca nauczycielem, to oceny pracy nauczyciela zajmującego inne stanowisko kierownicze i sprawującego w tej szkole nadzór pedagogiczny dokonuje dyrektor szkoły w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczycieli placówek doskonalenia nauczycieli – dyrektor szkoły w porozumieniu z kuratorem oświaty (art. 6a ust. 5c KN).

Przepisy art. 6a ust. 5d i 5f KN przewidują jeszcze dwie inne sytuacje, w których przy ocenie pracy nauczyciela wymagane jest współdziałanie dyrektora szkoły z innymi podmiotami:

jeżeli nauczyciel uzupełnia pensum na podstawie art. 22 ust. 1 KN – jego pracę ocenia dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, w której nauczyciel uzupełnia obowiązkowy wymiar zajęć;
jeżeli nauczyciel wykonuje zadania doradcy metodycznego – jego pracę ocenia dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, po uzyskaniu oceny pracy dokonanej przez dyrektora właściwej placówki doskonalenia nauczycieli, w zakresie dotyczącym wykonywania zadań doradcy metodycznego.

Terminy i tryb oceniania pracy

Z założenia ocenianie pracy nauczyciela ma charakter stałego procesu, co oznacza, że rozpoczęcie procedury weryfikacji nie powinno być uzależnione od konkretnych wydarzeń, np. uchybień kwalifikujących się do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub porządkowego wobec nauczyciela. Wskazują na to zarówno ograniczenia dotyczące terminów poddawania pracy nauczyciela ocenie, jak i lista podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem o dokonanie oceny pracy nauczyciela.

Zgodnie z art. 6a ust. 1 KN ocena pracy nauczyciela może być dokonana w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od ustalenia poprzedniej oceny lub oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu wymaganego do uzyskania stopnia awansu zawodowego. Przepisy nie formułują obowiązku dokonywania oceny pracy nauczyciela z określoną częstotliwością, nie wskazują też terminu ważności oceny. Innymi słowy, aktualną jest ostatnio dokonana ocena, która zachowuje ważność aż do ustalenia kolejnej. Roczny interwał, o którym wyżej mowa, ma zapobiec zbyt częstemu ocenianiu nauczyciela i wykorzystywaniu tego postępowania jako swoistego środka represyjnego.

Ocena pracy nauczyciela może być dokonana z inicjatywy dyrektora szkoły lub na wniosek:

samego nauczyciela;
organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczycieli placówek doskonalenia nauczycieli – kuratora oświaty;
organu prowadzącego szkołę (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa);
rady szkoły;
rady rodziców.

Co do zasady, rada pedagogiczna nie jest uprawniona do występowania z wnioskiem o dokonanie oceny pracy nauczyciela. Wyjątkiem jest sytuacja, w której rada pedagogiczna wykonuje zadania rady szkoły (art. 82 ust. 2 u.p.o.) – dotyczy to tych szkół (placówek), w których ze względu na specyfikę organizacji pracy i zadania nie powołuje się rady szkoły (placówki).

Jak nakazuje § 2 ust. 1 cyt. rozp., jeżeli ocena pracy nauczyciela nie jest dokonywana na wniosek samego ocenianego, lecz z inicjatywy dyrektora szkoły lub na wniosek któregoś z ww. podmiotów, dyrektor szkoły niezwłocznie zawiadamia nauczyciela, w formie pisemnej, o rozpoczęciu dokonywania oceny jego pracy.

Dyrektor szkoły ma maksymalnie 3 miesiące na ustalenie oceny pracy nauczyciela. Termin ten biegnie od dnia złożenia wniosku o ustalenie oceny, a w przypadku oceny dokonywanej z inicjatywy samego dyrektora szkoły – od dnia powiadomienia nauczyciela na piśmie o rozpoczęciu dokonywania oceny jego pracy. Do 3-miesięcznego okresu nie wlicza się: okresów usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy, trwającej dłużej niż 14 dni, okresów ferii szkolnych wynikających z przepisów w sprawie organizacji roku szkolnego, a w przypadku nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne – okresów urlopu wypoczynkowego trwającego nieprzerwanie co najmniej 14 dni kalendarzowych.

Zgodnie z art. 6a ust. 5 KN przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela dyrektor szkoły ma obowiązek zasięgnąć opinii rady rodziców – z wyjątkiem szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców. Ponadto dyrektor szkoły może (lecz nie musi) zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego. Natomiast jeżeli nauczyciel złożył o to wniosek, dyrektor szkoły ma obowiązek zasięgnąć (może to też zrobić z własnej inicjatywy) opinii właściwego doradcy metodycznego na temat pracy nauczyciela, a w przypadku braku takiej możliwości – opinii innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego, a w przypadku nauczyciela publicznego kolegium pracowników służb społecznych – opinii opiekuna naukowo-dydaktycznego.

Rada rodziców przedstawia pisemną opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela. Nieprzedstawienie opinii przez radę rodziców nie wstrzymuje dokonywania oceny pracy. Pozostałe opinie, o których wyżej mowa, również są wyrażane na piśmie w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy. Opinie te zawierają uzasadnienie.

Projekt oceny pracy i ocena końcowa

Zgodnie z art. 6a ust. 4 KN ocena pracy nauczyciela ma charakter opisowy i kończy się stwierdzeniem uogólniającym w czterostopniowej skali ocen: wyróżniająca, bardzo dobra, dobra, negatywna.

Przed ustaleniem oceny dyrektor szkoły ma obowiązek zapoznać nauczyciela z jej projektem oraz wysłuchać jego uwag i zastrzeżeń. Na wniosek nauczyciela może być przy tym obecny przedstawiciel wskazanej przez niego zakładowej organizacji związkowej. Ponadto nauczyciel może zgłosić uwagi i zastrzeżenia do projektu oceny pracy w formie pisemnej – w terminie 5 dni roboczych od dnia zapoznania się z projektem oceny.

Po ustaleniu oceny pracy nauczyciel otrzymuje kartę oceny pracy zawierającą ocenę, jej uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania. Dyrektor szkoły doręcza nauczycielowi oryginał karty (wymogi dotyczące sporządzania karty określa § 4 ust. 2 cyt. rozp.), a jej kopię włącza się do akt osobowych nauczyciela.

Przy dokonywaniu oceny pracy do doręczeń stosuje się odpowiednio przepisy art. 39, art. 42, art. 43, art. 44, art. 46 i art. 47 ustawy z dn. 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t. jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1257, z późn. zm.).

Prawo wniesienia odwołania od oceny pracy

Zgodnie z art. 6a ust. 9 pkt 1 KN od ustalonej oceny pracy, w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia, nauczycielowi przysługuje prawo wniesienia odwołania, za pośrednictwem dyrektora szkoły, do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą. W przypadku nauczycieli placówek doskonalenia nauczycieli odwołanie wnosi się, za pośrednictwem dyrektora placówki, do kuratora oświaty.

Przepis § 5 ust. 1 cyt. rozp. nakazuje dyrektorowi szkoły przekazać odwołanie od oceny pracy nauczyciela, w terminie 5 dni roboczych od dnia jego otrzymania, do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – do kuratora oświaty. Ze swojej strony dyrektor szkoły dołącza pisemne odniesienie się do zarzutów podniesionych w odwołaniu.

W celu rozpatrzenia odwołania organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – kurator oświaty, powołuje zespół oceniający w składzie:

przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku nauczyciela placówki doskonalenia nauczycieli – kuratora oświaty, jako przewodniczący zespołu;
przedstawiciel rady pedagogicznej szkoły;
przedstawiciel rady rodziców – tego przepisu nie stosuje się w szkołach, w których nie tworzy się rad rodziców;
właściwy nauczyciel-doradca metodyczny lub nauczyciel-konsultant;
przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez nauczyciela – powołany na jego wniosek.

Jeżeli odwołanie wnosi nauczyciel:

konsultant – w skład zespołu oceniającego zamiast osób wymienionych powyżej w pkt 2–4 powołuje się drugiego przedstawiciela kuratora oświaty oraz przedstawiciela nauczycieli-konsultantów zatrudnionych w danej placówce doskonalenia nauczycieli;
doradca metodyczny – w skład zespołu oceniającego, poza osobami wymienionymi powyżej w pkt 1–3 i 5, powołuje się przedstawiciela nauczycieli-konsultantów zatrudnionych w danej placówce doskonalenia nauczycieli.

Z kolei odwołanie od oceny pracy nauczyciela kolegium pracowników służb społecznych rozpatruje zespół oceniający powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, w składzie:

przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, jako przewodniczący zespołu;
przedstawiciel rady programowej;
właściwy opiekun naukowo-dydaktyczny;
przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez nauczyciela – powołany na jego wniosek.

Szczegóły pracy zespołu oceniającego określono w przepisach wykonawczych. Zgodnie z § 5 ust. 7 cyt. rozp. zespół oceniający rozpatruje odwołanie od oceny pracy po uprzednim wysłuchaniu nauczyciela, który wniósł odwołanie. Ma to miejsce podczas posiedzenia, o którego terminie organ powołujący zespół zawiadamia nauczyciela co najmniej pięć dni wcześniej. Niestawienie się nauczyciela, mimo prawidłowego zawiadomienia, nie wstrzymuje prac zespołu i nie stanowi przeszkody do wydania rozstrzygnięcia.

Rozstrzygnięcia zespołu oceniającego są podejmowane zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym w obecności co najmniej 2/3 człon-ków zespołu. W przypadku równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego zespołu. Zespół oceniający sporządza pisemne uzasadnienie rozstrzygnięcia. Rozstrzygnięcie zespołu oceniającego oraz jego uzasadnienie podpisuje przewodniczący zespołu (§ 5 ust. 8–10 cyt. rozp.).

W wyniku procedury odwoławczej może zapaść jedna z trzech decyzji przewidzianych w KN. Zgodnie z art. 6a ust. 10a KN w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania organ, który powołał zespół oceniający, po rozpatrzeniu odwołania przez ten zespół:

podtrzymuje ocenę pracy dokonaną przez dyrektora szkoły, albo
uchyla ocenę pracy dokonaną przez dyrektora szkoły oraz ustala nową ocenę pracy nauczyciela, albo
uchyla ocenę pracy dokonaną przez dyrektora szkoły i przekazuje sprawę do ponownego ustalenia oceny pracy, jeżeli ocena ta została dokonana z naruszeniem prawa.

W przypadku podjęcia rozstrzygnięcia polegającego na uchyleniu oceny pracy dokonanej przez dyrektora szkoły i ustaleniu nowej oceny pracy nauczyciela – do ustalenia nowej oceny stosuje się przepisy § 4 ust. 2 i 3 cyt. rozp. (dotyczące karty oceny pracy).

Ocena pracy ustalona w wyniku odwołania jest ostateczna (nie przysługuje od niej kolejne odwołanie). Ocena ta jest sporządzana w formie pisemnej i zawiera uzasadnienie.

Ocena pracy nauczycieli szkół niepublicznych i publicznych prowadzonych przez podmioty niebędące j.s.t.

Zgodnie z art. 91b ust. 2 pkt 1 i 2 KN wszystkie przepisy art. 6a KN mają zastosowanie – bez względu na wymiar zatrudnienia – także do nauczycieli zatrudnionych w:

publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące j.s.t.,
niepublicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz niepublicznych szkołach artystycznych o uprawnieniach publicznych szkół artystycznych,
publicznych innych formach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące j.s.t. oraz niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego.

Oznacza to, że do oceny pracy ww. nauczycieli stosuje się również przepisy wykonawcze zawarte w rozp. MEN z dn. 19.08.2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1625).

Negatywna ocena pracy jako podstawa rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem

Uzyskanie przez nauczyciela negatywnej oceny pracy dokonanej w trybie i na zasadach określonych w art. 6a stanowi przesłankę do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania oraz z nauczycielem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. O zakończeniu zatrudnienia w takim przypadku jednoznacznie przesądzają art. 23 ust. 1 pkt 5 KN oraz art. 27 ust. 3 KN.

Rozwiązanie stosunku pracy następuje z końcem tego miesiąca, w którym upływa trzymiesięczne wypowiedzenie, licząc od otrzymania przez nauczyciela negatywnej oceny pracy (art. 23 ust. 2 pkt 5 KN).

Ocena pracy nauczyciela podlega kontroli sądu pracy tylko wtedy, kiedy stanowi podstawę do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem.

Poza tym przypadkiem ustalona ocena pracy nauczyciela nie podlega badaniu przez sąd pracy. Na temat prawnego charakteru instytucji oceniania nauczyciela wypowiedział się WSA w Olsztynie (postanowienie z dn. 16.12.2010 r., sygn. akt II SA/Ol 998/10). Sędziowie uznali, że: Ocena pracy nauczyciela nie jest dokonywana w ramach postępowania administracyjnego i nie przybiera procesowej formy decyzji. Czynności dokonywane przez dyrektora szkoły w ramach procedury oceniania pracy nauczyciela należy traktować jako działania pracodawcy w stosunku do pracownika w ramach przyznanych mu uprawnień. Znana prawu pracy czynność oceniania ma zatem charakter wewnętrznego postępowania pracodawcy i może podlegać ocenie sądu pracy, który uprawniony jest do merytorycznego badania takiej oceny w postępowaniu w sprawie zgodności z prawem rozwiązania stosunku pracy. Oznacza to, że nauczyciel nie może odwoływać się od otrzymanej oceny do sądu pracy.