Szkoły i koronawirus: Zalecenia dla dyrektorów szkół w czasie epidemii

Poniżej prezentujemy następujące zalecenia, dotyczące również wynagrodzeń nauczycieli.

Dyrektorze,

• zajęcia w Twojej szkole, przedszkolu, placówce będą zawieszone na 2 tygodnie;
• 12 i 13 marca br. to dni, w których w przedszkolach i szkołach podstawowych nie będą odbywały się zajęcia dydaktyczno-wychowawcze, a jedynie działania opiekuńcze;
• od 12 marca br. uczniowie szkół ponadpodstawowych nie przychodzą do szkół;
• poinformuj uczniów, rodziców i kadrę pedagogiczną o tym, jak będą wyglądały kolejne dni;
• od poniedziałku, 16 marca br. wychowankowie i uczniowie nie przychodzą do przedszkoli i szkół. Nauczyciele pozostają w gotowości do pracy; natomiast pracownicy administracji i obsługi normalnie świadczą pracę;
• poinformuj niezwłocznie rodziców i nauczycieli o ograniczeniu funkcjonowania placówki. Wykorzystaj do tego dziennik elektroniczny lub inne środki komunikacji z rodzicami i nauczycielami. Wywieś informację o zawieszeniu zajęć w widocznym miejscu;
• możesz poprosić nauczycieli o to, aby przygotowali materiały dydaktyczne do samodzielnej pracy uczniów w domu. Ministerstwo Edukacji Narodowej przekaże informacje dotyczące e-materiałów (zdalne lekcje), z których mogą korzystać uczniowie i nauczyciele;
• w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe, w placówkach kształcenia ustawicznego oraz w centrach kształcenia zawodowego zawieszenie zajęć dotyczy również zajęć realizowanych w ramach praktycznej nauki zawodu;
• uczniowie branżowych szkół I stopnia będący młodocianymi pracownikami nie uczęszczają do szkoły. Realizują jednak przygotowanie zawodowe u pracodawcy na dotychczasowych zasadach;
• od 16 marca br. będą zawieszone zajęcia realizowane w ramach turnusów dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników;
• na wniosek rodzica ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z Twojej szkoły, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, masz obowiązek zorganizowania mu opieki;
• śledź na bieżąco komunikaty Głównego Inspektora Sanitarnego, Ministerstwa Zdrowia i MEN o sytuacji epidemiologicznej w kraju. Sprawdzaj również komunikaty wysyłane przez System Informacji Oświatowej.

W okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty nauczycielom pozostającym w gotowości do pracy przysługuje wynagrodzenie ustalone na podstawie …

(…) Kodeksu pracy (art. 81 § 1).

Zwrócić należy tu uwagę na ostatnie zdanie, według którego nauczycielom pozostającym w gotowości do pracy przysługuje wynagrodzenie ustalone na podstawie Kodeksu pracy, stosownie do treści art. 81 § 1 Kodeksu pracy. Zgodnie z tą regulacją pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.

W okresie zawieszenia zajęć szkoła nadal pracuje jako zakład pracy – jedynie nie uczęszczają do niej uczniowie. Niemniej okres zawieszenia zajęć jest okresem w którym nauczyciel pracę jak najbardziej wykonuje, chociaż praca ta nie obejmuje prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych bezpośrednio z uczniami i na ich rzecz. Nauczyciel nadal może jednak wykonywać czynności związane z doskonaleniem zawodowym, czy przygotowaniem do zajęć. Co za tym idzie nauczyciel powinien otrzymywać wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatki wyszczególnione w art. 30 Karty Nauczyciela, czyli dodatek motywacyjny, funkcyjny, za warunki pracy oraz dodatek za wysługę lat.

Problemem jest jednak wypłata wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, w przypadku, gdy nie dojdzie do ich zrealizowania. Zauważyć należy, że Zgodnie z art. 35 ust. 1 KN nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 12.05.2004 r., (sygn. akt: I PK 454/03) praca w godzinach ponadwymiarowych nie stanowi uprawnienia nauczyciela, lecz jest jego obowiązkiem, jeżeli została zarządzona zgodnie z powołanym przepisem. Stanowi ona dodatkowe obciążenie dla nauczyciela, wykraczające poza jego normalne powinności wynikające z aktu mianowania, dopuszczone przez prawo w szczególnych sytuacjach określonych art. 35 Karty. Zdjęcie z nauczyciela tego dodatkowego obowiązku przez nieprzydzielenie pracy w godzinach ponadwymiarowych nie może być uważane za pogorszenie warunków pracy.

Z kolei w wyroku z dn. 28.03.2012 r. (sygn. akt: II PK 178/11) Sąd Najwyższy stwierdził, że jakkolwiek przepisy art. 35 ustawy Karta Nauczyciela przewidują możliwość nałożenia na pracownika obowiązku wykonywania pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, ale trzeba też mieć na uwadze, że praca ta jest pracą odpłatną, a zatem stwarza możliwość uzyskania większego dochodu z jednego stosunku pracy. Z tego punktu widzenia wykonywanie pracy w godzinach ponadwymiarowych nie może być rozpatrywane jedynie w kontekście obowiązku pracownika, ale również prawa pracownika, zwłaszcza, gdy praca w godzinach ponadwymiarowych była przez pracownika nie tylko akceptowana, ale wręcz pożądana.

Uznać zatem należy, że do przyznania godzin ponadwymiarowych w wymiarze do 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie jest wymagana zgoda nauczyciela.

Do przydzielenia godzin ponadwymiarowych w wymiarze większym niż 1/4 tygodniowego wymiaru pensum wymagana jest zgoda nauczyciela, przy czym dyrektor może przydzielić godziny ponadwymiarowe w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Podkreślić również należy, że zgoda nauczyciela jest zawsze wymagana w przypadku, gdy nauczyciel jest objęty szczególną ochroną, czyli w odniesieniu do kobiety w ciąży, osoby wychowującej dziecko do lat 4 oraz nauczyciela w trakcie odbywania stażu.

Pytanie zatem zachodzi, czy w przypadku, gdy godziny ponadwymiarowe nie zostaną w zrealizowane,  należy wypłacić za te godziny wynagrodzenie, czy też nie ma takiego obowiązku?

W pierwszej kolejności można tu przywołać regulację art. 80 Kodeksu pracy, zgodnie z którą wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.

Regulacją, która przyznaje prawo do wynagrodzenia pomimo niewykonania pracy jest natomiast art. 81 § 1 K.p., zgodnie z którym pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną. Ta regulacja wskazuje zatem, że wystarczająca jest gotowość do pracy, aby wynagrodzenie zostało wypłacone.

Co istotne, w Karcie Nauczyciela nie ma regulacji, która wprost przyznawałaby prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Zgodnie natomiast z art. 30 ust. 6 pkt 2 Karty, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (rada gminy lub powiatu) w regulaminie wynagradzania określa szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Czym innym są jednak warunki obliczania i wypłacania, a czym innym warunki przyznawania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dn. 25.06.2007 r., (sygn. akt: IV SA/Gl 400/07) stwierdził, że do organu prowadzącego należy zaś wyłącznie i jedynie ustalenie, jakie są warunki obliczania i wypłacania, a więc wydania należnych pieniędzy. We wskazanej normie kompetencyjnej nie mieści się więc upoważnienie do decydowania, w jakich przypadkach nauczyciel zachowuje lub traci do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe niezrealizowane. W takim przypadku bowiem należałoby to traktować jako warunki przyznawania (zachowania prawa do) wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe faktycznie niezrealizowane. Ustalenie przez organ prowadzący, w jakich warunkach przysługuje wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, nie można uznać za jednoznaczne z ustaleniem warunków obliczania czy wypłacania tego wynagrodzenia.

Uznać należy, że nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe, tylko i wyłączenie wtedy, gdy był gotów do ich wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących szkoły. Przesłanką istnienia prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy jest pozostawanie w gotowości do wykonywania pracy w szkole, przez co należy rozumieć:

• istnienie zamiaru wykonywania pracy,
• istnienie realnej możliwości jej wykonywania,
• uzewnętrznienie woli jej świadczenia,
• pozostawanie w dyspozycji pracodawcy przez cały czas niemożności wykonywania pracy – z reguły w szkole lub w innym miejscu wyznaczonym przez dyrektora.

W przypadku, gdy zajęcia zostały zawieszone w drodze rozporządzenia nie istnieje już jednak realna możliwość wykonania godzin ponadwymiarowych. Co więcej przyczyny, z powodu których godziny te się nie odbędą nie leżą po stronie pracodawcy, lecz po stronie organów wyższego rzędu, czyli ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. W efekcie uznać należy, że z powodu odwołania zajęć z uwagi na pandemię koronawirusa godziny ponadwymiarowe nie mogą być traktowane jako zaplanowane, bowiem tak już nie jest. A co za tym idzie, nie przysługuje za nie wynagrodzenie.

Michał Łyszczarz – specjalista prawa oświatowego

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 26.06.1974 r. Kodeks pracy – tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 26.01.1982 r. Karta Nauczyciela – Dz.U. z 2019 r. poz. 2215.

oprac. \m/ \mos/