Zgodnie z obowiązującymi regulacjami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą emerytalną”, coroczna waloryzacja przeprowadzana jest od dnia 1 marca przy zastosowaniu procentowego wskaźnika waloryzacji, który odpowiada średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększonemu o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Zwiększenie o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia jest przedmiotem corocznych negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego (RDS), przeprowadzanych w czerwcu, w roku poprzedzającym waloryzację. Zgodnie z tym mechanizmem wszystkie wypłacane świadczenia są podwyższane o ten sam procent, w związku z tym im niższe świadczenie, tym niższa kwota podwyżki. Również minimalne emerytury i renty wzrastają w tym samym tempie.
W ostatnich latach zasady waloryzacji świadczeń i mechanizm jej przeprowadzania były przedmiotem licznych zmian. Wysokość świadczeń osób pobierających najniższe świadczenia emerytalno-rentowe wciąż uznawana jest za niewystarczającą w odniesieniu do kosztów utrzymania. Stąd też w 2020 r. proponuje się modyfikację obecnie obowiązujących zasad waloryzacji, polegającą na:
- podwyższeniu najniższych świadczeń odpowiednio do:
- 1200 zł w przypadku najniższej emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renty rodzinnej i renty socjalnej,
- 900 zł w przypadku najniższej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
- zastosowaniu ustawowego wskaźnika waloryzacji, przy zapewnieniu minimalnej gwarantowanej podwyżki świadczenia na poziomie 70 zł.
Zgodnie z projektowaną regulacją wszystkie emerytury i renty zostaną podwyższone wskaźnikiem waloryzacji. Obecnie prognozowany wskaźnik waloryzacji wynosi 103,24%. Jednocześnie proponuje się, aby gwarantowana kwota podwyżki wynosiła 70 zł.
W przypadku świadczeń niepodlegających ustawowemu podwyższeniu do kwoty świadczeń najniższych i świadczeń niższych od minimalnej emerytury waloryzacja będzie polegała na podwyższeniu kwoty świadczenia ustawowym wskaźnikiem waloryzacji. Minimalna podwyżka z tytułu waloryzacji, w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i renty inwalidzkiej III grupy, wyniesie 75% gwarantowanej minimalnej kwoty, tj. 52,50 zł. W przypadku osób pobierających emeryturę częściową kwota z tytułu waloryzacji nie będzie mogła być niższa niż połowa kwoty waloryzacji, tj. 35 zł. Natomiast w przypadku kobiet pobierających okresowe emerytury kapitałowe, regulacje projektowanej ustawy przewidują proporcjonalny podział minimalnej gwarantowanej podwyżki świadczenia w stosunku do wysokości emerytury z FUS i wysokości okresowej emerytury kapitałowej w łącznej kwocie tych emerytur.
Proponowana modyfikacja zasad waloryzacji będzie zastosowana analogicznie również do emerytur i rent rolników indywidualnych, służb mundurowych oraz emerytur pomostowych i nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych.
Emerytura podstawowa, stanowiąca podstawę obliczania emerytur i rent z ubezpieczenia społecznego rolników, będzie podlegała podwyższeniu przy zastosowaniu ustawowego wskaźnika waloryzacji. Jednocześnie kwota podwyżki świadczenia z systemu ubezpieczeniowego rolników nie będzie mogła być niższa niż gwarantowana kwota podwyżki, wynosząca 70 zł.
Emerytury rolnicze są chronione gwarancją najniższego świadczenia określonego w systemie powszechnym. Oznacza to, że jeżeli wysokość świadczenia rolniczego jest niższa od kwoty najniższej emerytury określonej w przepisach emerytalnych, wysokość takiego świadczenia podwyższa się z urzędu do tej kwoty.
Przepisy projektowanej ustawy obejmują także waloryzację świadczeń przedemerytalnych. Podwyższenie tych świadczeń polegać będzie na dodaniu do kwoty świadczenia przedemerytalnego kwoty 70 zł. Kwota świadczenia przedemerytalnego gwarantowana do wypłaty, w przypadku gdy osoba uprawniona osiąga przychód w wysokości skutkującej zmniejszeniem wysokości świadczenia, została podwyższona do kwoty 605,50 zł.
Dodatki do emerytur i rent, o których mowa w ustawie o emeryturach i rentach z FUS oraz w innych ustawach, będą podwyższane przy zastosowaniu ustawowego wskaźnika waloryzacji. Wskaźnik ten będzie miał również zastosowanie do obliczenia kwot maksymalnych zmniejszeń świadczeń w przypadku osiągania przez emeryta lub rencistę dochodu z pracy oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń.
Projektodawcy przekonują, że zastosowanie w 2020 r. zasad waloryzacji procentowej, z gwarantowaną minimalną podwyżką, zapewni nie tylko ochronę realnej wartości wszystkich wypłacanych świadczeń emerytalno-rentowych, ale wyjdzie także naprzeciw oczekiwaniom wyższych podwyżek przez większość emerytów i rencistów.
Przyjęcie w 2020 r. zasady waloryzacji procentowej z gwarantowaną minimalną podwyżką na poziomie 70 zł spowoduje, że świadczenia wypłacane w kwocie poniżej 2160,49 zł miesięcznie będą podwyższone w stopniu większym, niż gdyby przeprowadzono waloryzację według obecnie funkcjonujących zasad.
Wprowadzenie w 2020 r. innego mechanizmu waloryzacji niż obecnie funkcjonujący oznacza, że z tytułu minimalnej gwarantowanej podwyżki na poziomie 70 zł, wyższą podwyżkę niż wynikającą z prognozowanego wskaźnika 103,24% otrzyma ok. 6,1 mln świadczeniobiorców, w tym ok. 53 % emerytów i rencistów pobierających świadczenia z ZUS, 100% emerytów i rencistów pobierających świadczenia z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, ok. 15 % świadczeniobiorców ze służb mundurowych oraz 100% osób pobierających renty socjalne oraz zasiłki i świadczenia przedemerytalne.
Przy proponowanej w projekcie ustawy zmianie sposobu waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych, osoby pobierające najniższe emerytury i renty dostałyby kwotę waloryzacji na poziomie 100 zł (w przypadku rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 75 zł). Gdyby zastosowano dotychczasowe zasady waloryzacji świadczeń, otrzymałyby kwotę 35,64 zł (w przypadku rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 26,73 zł). Tak więc w przypadku najniższych emerytur i rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – w stosunku do obecnie obowiązujących zasad waloryzacji – podwyżka świadczenia byłaby wyższa o 64,36 zł.
Oznacza to tym samym, że świadczenia te zostałyby podwyższone o 9,09%, zamiast o 3,24% (przy zachowaniu w 2020 r. dotychczasowych zasad waloryzacji świadczeń).
Szacuje się, że skutki finansowe dodatkowych kosztów wynikających z podniesienia najniższej emerytury i renty do 1200 zł oraz gwarancji podniesienia wysokości świadczeń o nie mniej niż 70 zł ponad koszty waloryzacji ustawowej prognozowanym wskaźnikiem 103,24% wyniosą 1,473 mld zł w skali 10 miesięcy. Prognozowany koszt waloryzacji ustawowej, przy wskaźniku 103,24% szacowany jest na ok. 7,16 mld zł.
Źródło: RCL, oprac. BO
