Zasadnicze oraz średnie wynagrodzenie nauczyciela

Zasadnicze wynagrodzenie nauczyciela

Podstawowym składnikiem płacy nauczyciela jest wynagrodzenie zasadnicze. Czynnikami, które mają decydujący wpływ na jego wysokość, są:

• stopień awansu zawodowego nauczyciela,
• kwalifikacje, jakimi dysponuje nauczyciel – podstawą ich ustalenia jest najwyższy posiadany przez nauczyciela poziom wykształcenia,
• wymiar zajęć obowiązkowych.

Minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli określone zostały w rozp. MENiS z dn. 31.01.2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t. jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 416, z późn. zm.). Poniżej w tabeli podajemy aktualną wysokość pensji zasadniczej nauczycieli.

Wysokość minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego w złotych
obowiązujących od dn. 01.09.2019 r.

Podstawa prawna: rozp. MENiS z dn. 31.01.2005 r. (t. jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 416, z późn. zm.).

W przypadku zwiększenia stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela w związku z podwyższeniem wymiaru pensum zgodnie z art. 42 ust. 2a KN, niezbędne jest ustalenie stawki wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową. W tym celu należy podzielić odpowiednią minimalną stawkę wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela wynikającą z tabeli zaszeregowania (patrz wyżej) przez miesięczną liczbę godzin będącą wynikiem pomnożenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin, o którym mowa w art. 42 ust. 3 KN, przez 4,16 – z zaokrągleniem do pełnych godzin, w ten sposób, że czas zajęć do 0,5 godziny pomija się, a co najmniej 0,5 godziny liczy się za pełną godzinę. Następnie, w celu określenia minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego dla nauczyciela realizującego podwyższony tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, ustalony zgodnie z art. 42 ust. 4a KN, należy pomnożyć stawkę wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową przez miesięczną liczbę godzin będącą wynikiem pomnożenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin przez 4,16.

Odrębnie ustala się wynagrodzenie nauczycieli zatrudnionych w szkołach europejskich. Zgodnie z art. 91b ust. 5 KN wynagrodzenie tych nauczycieli oblicza się w taki sam sposób jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Sposób obliczania ekwiwalentu określa rozp. MEN z dn. 26.06.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz.U. Nr 71, poz. 737, ze zm.).

Przepisy  § 4 rozp. płacowego  przewidują też rozwiązania szczególne w zakresie kwalifikacji płacowej nauczycieli, którzy:

• ukończyli do dn. 31.12.1989 r. wyższe seminarium duchowne – przysługują im minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego przewidziane dla nauczycieli legitymujących się tytułem zawodowym magistra,
• ukończyli kolegium teologiczne – przysługują im minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego przewidziane dla nauczycieli legitymujących się dyplomem ukończenia kolegium nauczycielskiego lub nauczycielskiego kolegium języków obcych,
• legitymują się dyplomem ukończenia studiów zawodowych w wyższych szkołach nauczycielskich lub dyplomem uzyskania kwalifikacji w trybie określonym w przepisach dotyczących egzaminu kwalifikacyjnego równoważnego wyższym studiom zawodowym – przysługują im minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego przewidziane dla nauczycieli legitymujących się tytułem zawodowym licencjata z przygotowaniem pedagogicznym.

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw

W rozumieniu art. 35 ust. 2 KN godziną ponadwymiarową jest przydzielona nauczycielowi godzina zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, i tylko zgodnie z posiadaną specjalnością. Liczba przydzielonych nauczycielowi godzin ponadwymiarowych nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć tego nauczyciela. Większą liczbę godzin można przydzielić nauczycielowi jedynie za jego zgodą, ale w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć.

Nie przydziela się pracy w godzinach ponadwymiarowych kobiecie w ciąży, osobie wychowującej dziecko do lat 4 oraz nauczycielowi w trakcie odbywania stażu bez ich zgody.

Przez godzinę doraźnego zastępstwa należy rozumieć przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin tychże zajęć, która realizowana jest w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.

Zgodnie z art. 35 ust. 3 KN wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Wysokość wynagrodzenia za godziny, o których mowa, może być ustalona dopiero na podstawie już wykonanych prac – dlatego wynagrodzenie to wypłaca się miesięcznie lub jednorazowo z dołu w ostatnim dniu miesiąca. Jeżeli ostatni dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłacane jest w dniu poprzedzającym ten dzień, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych może być wypłacone w jednym z ostatnich pięciu dni miesiąca lub w dniu wypłaty miesięcznego wynagrodzenia.

Wynagrodzenie za prowadzenie zajęć edukacyjnych finansowanych z budżetu UE

Zgodnie z art. 35a ust. 1 KN nauczycielom wymienionym w art. 1 ust. 1 KN, którzy w ramach programów finansowanych ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej prowadzą zajęcia bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, za każdą godzinę prowadzenia tych zajęć przysługuje wynagrodzenie w wysokości ustalonej w sposób określony w art. 35 ust. 3 KN, czyli jak za jedną godzinę ponadwymiarową (według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy).

Zajęcia, o których wyżej mowa, są przydzielane za zgodą nauczyciela. Nie są one jednak wliczane do tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (pensum).

Wynagrodzenia nauczycieli otrzymywanego za prowadzenie zajęć finansowanych ze środków UE nie uwzględnia się przy obliczaniu kwot wydatkowanych na średnie wynagrodzenia nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3 KN.

Powyższe przepisy mają ułatwić organizowanie zajęć finansowanych ze środków unijnych oraz przyczynić się do podniesienia ich jakości. Dyrektor może bowiem powierzyć realizację zajęć nauczycielowi, który pracuje już z danymi uczniami, a więc zna ich zainteresowania i potrzeby (wcześniej zajęcia mogli prowadzić wyłącznie nauczyciele z zewnątrz, angażowani na podstawie umów cywilnoprawnych). Regulacja art. 35a ust. 4 KN ma zapewnić, że zagwarantowany w KN poziom wynagrodzeń nie będzie osiągany poprzez przydzielanie nauczycielom do realizacji powyżej pensum zajęć finansowanych ze środków UE.

Jednocześnie należy wskazać, że art. 16 u.p.o. zawiera podstawę prawną do zatrudnienia w szkole lub placówce nauczyciela z zewnątrz w celu realizacji zajęć finansowanych ze środków UE. Taki nauczyciel jest zatrudniany na zasadach określonych w k.p., z tym że za każdą godzinę zajęć otrzymuje wynagrodzenie nie wyższe niż wynagrodzenie za jedną godzinę prowadzenia zajęć ustalone w sposób określony w art. 35 ust. 3 KN dla nauczyciela dyplomowanego posiadającego wykształcenie wyższe i tytuł zawodowy magister, magister inżynier lub równorzędny oraz realizującego tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć, o którym mowa w art. 42 ust. 3 w tabeli w lp. 3 KN.

Średnie wynagrodzenie nauczyciela

W myśl art. 30 ust. 1 KN średnie wynagrodzenie nauczycieli składa się z następujących składników:

• wynagrodzenia zasadniczego,
• dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy,
• wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,
• nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z ZFŚS, jednorazowego świadczenia na start dla nauczycieli stażystów oraz tzw. dodatku wiejskiego.

Średnie wynagrodzenie nauczyciela stażysty to 100% kwoty bazowej dla nauczycieli, ustalanej corocznie w ustawie budżetowej. Od 1 stycznia 2019 roku, zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy budżetowej na rok 2019 z dn. 16.01.2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 198), obowiązuje kwota bazowa w wysokości 3045,21 zł.

Średnia gwarantowana wysokość wynagrodzenia nauczycieli jest różna dla poszczególnych stopni awansu zawodowego. Podstawą do jej obliczenia jest odpowiedni, ustalony w art. 30 ust. 3 KN, wskaźnik procentowy. Średnie wynagrodzenie nauczycieli wynosi odpowiednio dla:

• nauczyciela stażysty – 100%,
• nauczyciela kontraktowego – 111%,
• nauczyciela mianowanego – 144%,
• nauczyciela dyplomowanego – 184%

–   kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej.

Od 1 stycznia do 31 sierpnia 2019 r. nauczycielom określonych stopni awansu zawodowego przysługiwało średnie wynagrodzenie w wysokości:

• dla nauczyciela stażysty – 3045,21 zł,
• dla nauczyciela kontraktowego – 3380,18 zł,
• dla nauczyciela mianowanego – 4385,10 zł,
• dla nauczyciela dyplomowanego – 5603,19 zł.

Kwoty te uległy zmianie od 1 września 2019 r. wskutek przyznanej nauczycielom podwyżki w wysokości 9,6% – na mocy art. 14 ustawy z dn. 13.06.2019 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1287). Nowelizacja nakazała wypłatę wyższych wynagrodzeń najpóźniej do 30 września br., z wyrównaniem od pierwszego dnia tego miesiąca. Od 1 września do 31 grudnia 2019 r., czyli do końca roku budżetowego, średnie wynagrodzenie wynosi zatem:

• dla nauczyciela stażysty – 3337,55 zł,
• dla nauczyciela kontraktowego – 3704,68 zł,
• dla nauczyciela mianowanego – 4806,07 zł,
• dla nauczyciela dyplomowanego – 6141,10 zł.

Należy dodać, że organy prowadzące szkoły będące j.s.t. także mogą zwiększać środki na wynagrodzenia nauczycieli, w tym podwyższać minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego, ustalone w rozporządzeniu MEN. Zgodnie z art. 30 ust. 10b KN zwiększenie środków na poszczególne składniki wynagrodzenia dla nauczycieli ponad poziom określony w art. 30 ust. 3 KN może odbywać się wyłącznie z dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego lub ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej. Podwyższenie wynagrodzeń dla nauczycieli następuje nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ogłoszeniu ustawy budżetowej, z wyrównaniem od dnia 1 stycznia danego roku.

Przeszeregowanie płacowe nauczyciela oraz termin wypłaty wynagrodzenia

Nauczyciel nabywa prawo do wynagrodzenia od dnia nawiązania stosunku pracy. Prawo to dezaktualizuje się z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym nastąpiło wygaśnięcie lub rozwiązanie stosunku pracy (art. 38 i 40 KN). Wynagrodzenie wypłacane jest nauczycielowi miesięcznie z góry w pierwszym dniu miesiąca. Jeżeli pierwszy dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłacane jest w dniu następnym. Nie dotyczy to składników wynagrodzenia, których wysokość może być ustalona jedynie na podstawie już wykonanych prac (np. wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe).

Nauczyciel ma obowiązek udokumentować prawo do określonej stawki wynagrodzenia zasadniczego. Dokumentami poświadczającymi to prawo są: akt nadania stopnia awansu zawodowego, świadectwo lub dyplom, a także uwierzytelnione odpisy (kopie) tych dokumentów.

W myśl art. 39 ust. 1 KN zmiana wysokości wynagrodzenia w czasie trwania stosunku pracy w związku z uzyskaniem kolejnego stopnia awansu zawodowego nauczyciela następuje z pierwszym dniem roku szkolnego następującego po roku szkolnym, w którym nauczyciel uzyskał wyższy stopień awansu. W przypadku gdy wystąpiły inne przyczyny (np. uzyskanie wyższego poziomu wykształcenia) – zmiana wysokości wynagrodzenia następuje z pierwszym dniem najbliższego miesiąca kalendarzowego, jeżeli przyczyny te nie nastąpiły od pierwszego dnia danego miesiąca kalendarzowego.

W przypadku uzyskania kolejnego stopnia awansu zawodowego w trybie art. 9b ust. 3a KN zmiana wysokości wynagrodzenia następuje z dniem 1 stycznia danego roku, następującego po roku kalendarzowym, w którym nauczyciel uzyskał wyższy stopień awansu.

Obowiązek monitorowania średnich wynagrodzeń nauczycieli przez j.s.t.

Zgodnie z art. 30 ust. 6 KN organ prowadzący szkołę będący j.s.t., uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia, określa dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, w drodze regulaminu:

• wysokość stawek dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz szczegółowe warunki ich przyznawania,
• szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,
• wysokość i warunki wypłacania nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy

—  w taki sposób, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli osiągnęły na obszarze danej j.s.t. co najmniej pułap przewidziany w KN.

Aby na terenie każdej j.s.t. średnie wynagrodzenie nauczycieli nie było niższe niż zagwarantowane przez państwo, organy prowadzące szkoły (placówki) zostały zobowiązane do przeprowadzania corocznej analizy wydatków ponoszonych na średnie wynagrodzenia nauczycieli (art. 30a KN). Jeśli analiza wykaże, iż na terenie danej j.s.t. średnia płaca nauczycieli nie osiąga gwarantowanego pułapu, samorząd jest zobowiązany do wypłacenia nauczycielom dodatek uzupełniający. Sposób i terminy realizacji przepisów art. 30a KN przedstawiono poniżej.

Krok 1:  Przeprowadzenie analizy wydatków

Pierwszy krok to przeprowadzenie analizy poniesionych w poprzednim roku kalendarzowym wydatków na wynagrodzenia nauczycieli w odniesieniu do wysokości średnich wynagrodzeń oraz średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego. Organ prowadzący ma na to czas do 20 stycznia każdego roku. Jeśli okaże się, że na terenie danej j.s.t. w roku podlegającym analizie nie osiągnięto zagwarantowanych w KN wysokości średnich wynagrodzeń, organ prowadzący ustala różnicę między wydatkami faktycznie poniesionymi a minimalnymi, czyli tymi, które organ prowadzący zobowiązany był ponieść zgodnie z postanowieniami KN.

Krok 2:  Ustalenie różnicy między wydatkami faktycznie poniesionymi a minimalnymi

W przypadku nieosiągnięcia w roku podlegającym analizie wysokości średnich wynagrodzeń, w składnikach wskazanych w art. 30 ust. 1, organ prowadzący szkołę będący j.s.t. ustala kwotę różnicy między wydatkami poniesionymi na wynagrodzenia nauczycieli w danym roku w składnikach, o których mowa w art. 30 ust. 1, a iloczynem średniorocznej liczby etatów nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego oraz średnich wynagrodzeń nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3, ustalonych w danym roku. Na podstawie tej kwoty ustala się wysokość przysługujących nauczycielom dodatków uzupełniających.

Krok 3:  Ustalenie wysokości i wypłata dodatków uzupełniających

Ustalona w wyżej wskazany sposób kwota różnicy dzielona jest między nauczycieli zatrudnionych i pobierających wynagrodzenie w roku, dla którego ustalono kwotę różnicy, i wypłacana w formie jednorazowego dodatku uzupełniającego ustalanego proporcjonalnie do okresu zatrudnienia oraz osobistej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela. Wypłata dodatku musi nastąpić do 31 stycznia roku kalendarzowego następującego po roku, dla którego wyliczono kwotę różnicy.

Jednorazowy dodatek uzupełniający nie jest uwzględniany jako składnik poniesionych wydatków na wynagrodzenia nauczycieli w odniesieniu do wysokości średnich wynagrodzeń, o których mowa w art. 30 ust. 3, w roku, w którym został wypłacony.

Krok 4:  Sporządzenie sprawozdania

Analiza wynagrodzeń przeprowadzona przez j.s.t. podlega kontroli regionalnej izby obrachunkowej w trybie określonym w przepisach ustawy z dn. 07.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (t. jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 561, ze zm.), dotyczących kontroli gospodarki finansowej j.s.t.

Dlatego w terminie do dnia 10 lutego roku kalendarzowego następującego po roku, który podlegał analizie, organy prowadzące mają obowiązek sporządzić sprawozdanie z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, z uwzględnieniem wysokości kwoty różnicy, o której wyżej mowa, o ile wystąpiła. W terminie 7 dni od dnia sporządzenia sprawozdania organ prowadzący przedkłada je:

• regionalnej izbie obrachunkowej (RIO),
• organowi stanowiącemu tej j.s.t.,
• dyrektorom szkół prowadzonych przez tę jednostkę,
• związkom zawodowym zrzeszającym nauczycieli.

Szczegółowe wytyczne dotyczące sporządzania sprawozdania, precyzujące postanowienia art. 30a KN, zawiera rozp. MEN z dn. 13.01.2010 r. w sprawie sposobu opracowywania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2010 r. Nr 6, poz. 35, z późn. zm.).