„Chciałbym zasięgnąć pomocy w sprawie uzyskania dokumentów spółki. Od 2 lat jestem komplementariuszem w spółce komandytowej. Moje drogi ze wspólnikiem się rozeszły. Po tym czasie on nie udostępnia mi dokumentacji, tak samo wygląda problem z księgową spółki. Muszę rozliczyć się z urzędem skarbowym, a nie mam dostępu do dokumentów. Co w takiej sytuacji powinienem zrobić, czyjej pomocy zasięgnąć?”
W pierwszej kolejności Autor zastanawia się czy Czytelnik prawidłowo użył pojęcia, iż jest komplementariuszem w spółce komandytowej, tzn. czy nie miał jednak na myśli, że w tejże spółce jest komandytariuszem.
Wątpliwości Autora biorą się z tego, iż dosyć trudno wyobrazić sobie sytuację, aby komplementariusz, czyli ten wiodący wspólnik, który za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczeń i reprezentuje spółkę na zewnątrz, mógł nie mieć wglądu do dokumentacji spółki, a co za tym idzie, aby mógł w ogóle kierować spółką bez podstawowych informacji o jej aktualnym stanie.
Wszak komandytariusz jest tym wspólnikiem, którego odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki ogranicza się do …
(…) wysokości sumy komandytowej i który może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik (art. 118 § 1 Kodeksu spółek handlowych). Zgodnie z art. 118 § 2 K.s.h., jeżeli komandytariusz dokona w imieniu spółki czynności prawnej, nie ujawniając swojego pełnomocnictwa, odpowiada za skutki tej czynności wobec osób trzecich bez ograniczenia; dotyczy to także reprezentowania spółki przez komandytariusza, który nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres.
Należy mieć na uwadze treść art. 119 Kodeksu, zgodnie z którym postanowienia umowy niezgodne z przepisami niniejszego rozdziału [rozdział 2, tj. art. 111-119 K.s.h.] nie wywołują skutków prawnych wobec osób trzecich.
Warto powołać również art. 120 § 1 – 3 K.s.h., w których mowa o tym, że komandytariusz ma prawo żądać odpisu sprawozdania finansowego za rok obrotowy oraz przeglądać księgi i dokumenty celem sprawdzenia jego rzetelności.
Ponadto na wniosek komandytariusza sąd rejestrowy może, z ważnych powodów, zarządzić w każdym czasie udostępnienie mu sprawozdania finansowego lub złożenie innych wyjaśnień, jak również dopuścić komandytariusza do przejrzenia ksiąg i dokumentów.
Przy czym istotne jest to, że umowa spółki nie może wyłączyć ani ograniczyć uprawnień komandytariusza, o których mowa w § 1 i § 2.
Kolejny ważny przepis to art. 121 § 1-3 K.s.h., który stanowi, że komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda komandytariusza, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Ograniczeń, o których mowa w art. 56 i art. 57 [działalność konkurencyjna], nie stosuje się do komandytariusza nieposiadającego prawa do prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentowania, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Zatem, jak wyjaśniono powyżej Czytelnikowi, jeżeli faktycznie jest komplementariuszem (jak napisał w treści zapytania), a nie komandytariuszem, to zastosowanie znajdzie przepis art. 103 § 1 K.s.h. w zw. z art. 38 § 2 K.s.h.
Zakres prawa kontroli komplementariusza można określić jako pełne prawo do zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki. Należy to rozumieć jako żądanie przedłożenia wszelkich ksiąg, pism, dokumentów, będących w posiadaniu osób prowadzących sprawy spółki, pracowników, reprezentantów spółki (S. Sołtysiński (w:)Kodeks, 2001, t. I, s. 299). W przypadku komandytariusza prawo to jest znacznie ograniczone (żądanie tylko odpisu sprawozdania finansowego).
Zwrócenie się z żądaniem nie oznacza jeszcze, że komandytariusz uzyska stosowne dokumenty od spółki. Jeżeli wspólnicy prowadzący sprawy (również pracownicy, reprezentanci spółki) odmówiliby udostępnienia odpisu sprawozdania czy ksiąg i dokumentów, komandytariusz może z ważnych powodów zwrócić się do sądu rejestrowego, aby ten zarządził w każdym czasie udostępnienie mu sprawozdania finansowego (A. Kidyba, Status…, op. cit., s. 207).
Ponadto sąd może żądać złożenia stosownych wyjaśnień przez wspólników prowadzących sprawy, jak również może zdecydować o tym, aby komandytariusz mógł przeglądać wszelkie księgi i dokumenty, nie tylko związane ze sprawozdaniem finansowym. Sądowe prawo kontroli polegające na wyegzekwowaniu ustawowego prawa kontroli może być rozszerzone poza ramy określone w art. 120 § 1 K.s.h. – (J.P. Naworski (w:) Komentarz, Spółki osobowe, 2011, s. 581).
Sądem właściwym jest sąd rejestrowy, w którego okręgu spółka ma swoją siedzibę (J. Szwaja (w:) Kodeks, 2006, t. I, s. 782). Sąd podejmuje czynności na wniosek komandytariusza. Wniosek ten może dotyczyć wszelkich dokumentów, ksiąg oraz udostępniania sprawozdania finansowego. W rzeczywistości chodzić będzie o szersze niż ustawowe – wynikające z art. 120 § 1 K.s.h. – prawo kontroli.
W ocenie Autora, warto więc skorzystać z jednej z trzech proponowanych poniżej dróg, ewentualnie z każdej z nich po kolei:
- Zwrócić się raz jeszcze, ale oficjalnie do wspólnika i księgowej spółki o udostępnienie dokumentów spółki w jakimś określonym terminie (najlepiej wysłać pismo listem poleconym). Po wysyłce warto poinformować urząd skarbowy o zaistniałym problemie, aby nie narazić się na konsekwencje ze strony organu.
- Złożyć wniosek do sądu rejestrowego o wydanie zarządzenia udostępnienia sprawozdania finansowego czy też dopuszczenia do przejrzenia ksiąg i dokumentów spółki (Autor nie jest przekonany, czy taki wniosek zostanie zaakceptowany przez sąd rejestrowy, jeżeli złoży go komplementariusz, bowiem w przepisach jest mowa wyraźnie o wniosku komandytariusza i nieograniczonym prawie dostępu dla komplementariusza).
- Zawiadomić organy ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 276 Kodeksu karnego przez księgową spółki/drugiego wspólnika, w zależności od tego w czyim posiadaniu znajduje się dokumentacja spółki – „kto niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznym, ukrywa lub usuwa dokument, którym nie ma prawa wyłącznie rozporządzać, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”
Sandra Grzywocz-Nowak – adwokat
Podstawa prawna:
- Ustawa z dn. 09.2000 r. Kodeks spółek handlowych – tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 505 z późn. zm.
- Ustawa z dn. 06.06.1997 r. Kodeks karny – Dz.U. z 2019 r. poz. 1950 ze zm.
