Wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy oraz inne należności wynikające ze stosunku pracy – oblicza się wg zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop lub wynagrodzenia urlopowego. W niektórych przypadkach stosowanie powyższych zasad wymaga uwzględnienia określonych modyfikacji, niekiedy zaś przy obliczaniu wynagrodzenia przysługującego z danego tytułu należy zastosować odrębną procedurę.
W treści niniejszego punktu przedstawiono także regulacje dotyczące uprawnień pracowniczych w zakresie nabywania prawa do zasiłku chorobowego oraz wypłaty tego świadczenia. Przepisy w tym zakresie zawarte zostały w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1133, z późn. zm.).
Wynagrodzenie oraz inne należności
Szczegółowe zasady postępowania obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzeń oraz innych należności pracowniczych zawarto w rozp. MPiPS z dn. 29.05.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. z 2017 r. poz. 927).
♦ Wynagrodzenia, odprawy, odszkodowania oraz kwoty – usta-lane wg zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop. W odniesieniu do wynagrodzeń przysługujących za niektóre okresy niewykonywania pracy oraz odszkodowań, odpraw i kwot stosuje się procedurę obliczania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, bez uwzględniania dodatkowych modyfikacji. W niżej zamieszczonej tabeli wyszczególniono wynagrodzenia oraz inne należności, o których mowa.
Wynagrodzenia, odszkodowania, odprawy i kwota,
przy ustalaniu których stosuje się zasady obowiązujące
przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop
| Lp. | Wyszczególnienie |
| wynagrodzenie: | |
| 1 | za czas pozostawania bez pracy, przysługujące pracownikowi przywróconemu do pracy (art. 47 i 57 § 1 i 2 k.p.) |
| 2 | za czas do rozwiązania umowy o pracę, jeżeli został zastosowany okres wypowiedzenia krótszy od wymaganego (art. 49 k.p.) |
| 3 | za okres wypowiedzenia lub za okres równy okresowi wypowiedzenia, przysługujące pracownikowi odwołanemu ze stanowiska (art. 70 § 2 i art. 72 § 2 k.p.) |
| odszkodowanie: | |
| 4 | przysługujące pracownikowi z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony (art. 361 § 1 k.p.) |
| 5 | przysługujące pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa pracy (art. 471, 50 § 1 i 4 oraz art. 58 i 60 k.p.) |
| 6* | przysługujące pracownikowi, który rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 55 § 11 k.p.) |
| 7* | przysługujące pracodawcy w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 612 § 1 k.p.) |
| 8* | przysługujące pracownikowi, którego umowa o pracę wygasa z powodu śmierci pracodawcy (art. 632 § 2 k.p.) |
| 9 | przysługujące pracownikowi w związku z niewydaniem w terminie lub wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy (art. 99 § 2 k.p.) |
| 10 | przysługujące pracownikowi młodocianemu w przypadku rozwiązania z nim umowy o pracę z powodu braku możliwości zapewnienia innej pracy niezagrażającej zdrowiu (art. 201 § 2 k.p.) |
| odprawa: | |
| 11 | przysługująca pracownikowi, którego stosunek pracy rozwiązał się wskutek wygaśnięcia mandatu (art. 75 k.p.) |
| 12 | przysługująca pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę lub rentę (art. 921 § 1 k.p.) |
| 13 | pośmiertna przysługująca rodzinie zmarłego pracownika (art. 93 § 2 k.p.) |
| kwota jednodniowego wynagrodzenia: | |
| 14 | do celów określonych w art. 108 § 3 k.p., czyli do obliczenia maksymalnej wysokości kary pieniężnej, jaka może być nałożona na pracownika w ramach odpowiedzialności porządkowej pracowników |
* odszkodowania, o których mowa w lp. 6, 7 oraz 8, przysługujące w wysokości wynagrodzenia za okres dwóch tygodni, stanowią połowę miesięcznej kwoty ustalonej wg zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
♦ Wynagrodzenia, odszkodowania i inne należności ustalane
w wysokości wynagrodzenia za 1 dzień (lub wielokrotności tego wy-nagrodzenia) – oblicza się dzieląc:
- miesięczną kwotę ustaloną wg zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop,
- przez współczynnik, ustalany odrębnie dla każdego roku kalendarzo-wego, służący obliczeniu ekwiwalentu za 1 dzień urlopu (w roku 2022 współczynnik, o którym mowa, wynosi – w odniesieniu do pra-cownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy – 20,92. Współczynnik ten ulega obniżeniu proporcjonalnie do wymiaru etatu w przypadku pracownika niepełnoetatowego, a następnie
- mnożąc przez liczbę dni pracy, za które to wynagrodzenie, odszkodowanie lub inna należność są ustalane.
♦ Kwotę wynagrodzenia do celów ustalenia wysokości odszkodowania za szkodę wyrządzoną pracodawcy przez pracownika (art. 119 k.p.) – oblicza się wg zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop, bez uwzględnienia zmian w warunkach wynagradzania lub wysokości składników wynagrodzenia wprowadzonych po dniu wyrządzenia szkody.
♦ Wynagrodzenie za przestój, za czas dyżuru oraz dodatek za nadgodziny – przy ustalaniu wynagrodzenia określonego procentowo w celu obliczenia:
- wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli pracownik był gotów do jej wykonywania, oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju (art. 81 § 1 k.p.),
- dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 1511 3 k.p.),
- wynagrodzenia za czas dyżuru (art. 1515 3 k.p.)
– stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
Aby obliczyć powyższe należności za 1 godzinę:
- wg składników wynagrodzenia określonych w stawce miesięcznej
w stałej wysokości – należy tę stawkę podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu, - wg zmiennych składników wynagrodzenia – wynagrodzenie obliczone zgodnie z procedurą obowiązującą przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie.
Jeżeli pracownik otrzymuje wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określone stawką miesięczną – przy ustalaniu należności, o których wyżej mowa, wynagrodzenie za 1 godzinę oblicza się – dzieląc:
- miesięczną stawkę wynagrodzenia przez,
- liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
W przypadku gdy w wynagrodzeniu przysługującym pracownikowi wyodrębniono stawkę godzinową – stanowi ona bezpośrednio pod-stawę ustalenia omawianych należności, co jest równoznaczne z brakiem konieczności stosowania wymienionych procedur obliczeniowych.
♦ Wynagrodzenie za pracę w porze nocnej – przy ustalaniu dodatkowego wynagrodzenia przysługującego na podstawie art. 1518 § 1 k.p., za godzinę pracy w porze nocnej:
- minimalne wynagrodzenie za pracę (w roku 2022 kwota tego wynagrodzenia wynosi 3010 zł) dzieli się przez
- liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
♦ Wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia – ustala się stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia określane w wysokości przeciętnej uwzględnia się
z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.
Powyższy tryb obliczania wynagrodzenia stosuje się odpowiednio także przy ustalaniu wynagrodzenia za pełny miesięczny wymiar czasu pracy, jeżeli pracodawca udzielił pracownikowi – z własnej inicjatywy – czasu wolnego w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z art. 1512 § 2 k.p. rekompensata pracy w nadgodzinach w takim trybie wymaga udzielenia czasu wolnego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, jednakże nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
♦ Wynagrodzenie za okres zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy oraz pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią z obowiązku świadczenia pracy – zgodnie z § 5 ust. 2 rozp. MPiPS z dnia 29.05.1996 r. przy ustalaniu wynagrodzenia na okres:
- zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia (art. 362p.),
- zwolnienia pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią z obowiązku świadczenia pracy (art. 179 § 5 k.p.)
– stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
♦ Dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia – przysługujący:
- pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią (art. 179 § 4 k.p.),
- pracownikowi, u którego stwierdzono objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 § 2 k.p.),
- pracownikowi, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (art. 231 k.p.)
– stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego przeniesienie a wynagrodzeniem po przeniesieniu pracownika do innej pracy.
Wynagrodzenie do celów określenia dodatku wyrównawczego oblicza się wg zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
Podstawę obliczenia dodatku do wynagrodzenia:
- wg składników wynagrodzenia określonych w stawkach godzinowych albo za inny okres krótszy niż 1 miesiąc oraz zmiennych składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc – stanowi wynagrodzenie za 1 dzień z okresu poprzedzającego przeniesienie do innej pracy. W tym celu wynagrodzenie ustalone zgodnie z zasadami obowiązującymi przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych, za które pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie przed przeniesieniem;
Obliczenie dodatku wyrównawczego za okres miesięczny polega na odjęciu od kwoty stanowiącej iloczyn wynagrodzenia za 1 dzień (ustalonej wg powyższych zasad) i liczby dni, za które pracownikowi po prze-niesieniu przysługiwało wynagrodzenie – wynagrodzenia należnego pracownikowi po przeniesieniu.
- wg składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy dłuższe niż
1 miesiąc – stanowi wynagrodzenie za 1 dzień z okresu poprzedzającego przeniesienie do innej pracy, określone zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop, z tym że wynagrodzenie to dzieli się przez liczbę dni kalendarzowych, za które pracownikowi przysługiwało wynagrodzenie. W celu obliczenia dodatku wyrównawczego za okres miesięczny stosuje się odpowiednio procedurę przedstawioną w ramce powyżej.
Dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia wg składników wynagrodzenia określonych w stawkach miesięcznych w stałej wysokości zmniejsza się za każdy dzień pracy, za który pracownikowi po powierzeniu innej pracy nie przysługuje wynagrodzenie. W tym celu kwotę dodatku wyrównawczego dzieli się przez:
- współczynnik służący do ustalenia ekwiwalentu za 1 dzień urlopu (wynoszący w 2022 r. – w odniesieniu do pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy – 20,92. Współczynnik ten ulega obniżeniu proporcjonalnie do wymiaru etatu w przypadku pracownika niepełnoetatowego), lub
- liczbę 30 – w przypadku otrzymania przez pracownika wynagrodzenia chorobowego od pracodawcy (art. 92 k.p.) albo zasiłku chorobowego, a następnie
- otrzymany wynik mnoży się przez liczbę dni, za które pracownikowi przysługiwało to wynagrodzenie lub zasiłek, i uzyskaną w ten sposób kwotę odejmuje się od dodatku wyrównawczego.
♦ Wynagrodzenie – ustalone w stawce miesięcznej w stałej wysokości – przysługujące za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik za pozostałą część tego miesiąca otrzymał od pracodawcy wynagrodzenie chorobowe (określone w art. 92 k.p.) – oblicza się:
- dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez 30 i otrzymaną kwotę mnożąc przez liczbę dni wskazanych w zaświadczeniu lekarskim o czasowej niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby, a następnie
- odejmując tak obliczoną kwotę wynagrodzenia – od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.
Powyżej wskazaną metodę ustalania wynagrodzenia stosuje się odpowiednio w przypadku nieobecności pracownika w pracy, w okresie której pracownikowi przysługuje zasiłek przewidziany w przepisach ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1133, z późn. zm) lub w przepisach ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1205).
♦ Wynagrodzenie – ustalone w stawce miesięcznej w stałej wysokości – za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik w tym miesiącu był nieobecny w pracy z innych przyczyn niż niezdolność do pracy spowodowana chorobą i za czas tej nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia – oblicza się:
- dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin przy-padających do przepracowania w danym miesiącu i otrzymaną kwotę mnożąc przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn, a następnie
- odejmując tak ustaloną kwotę wynagrodzenia od wynagrodzenia należnego za cały miesiąc.
Niniejszy sposób obliczania wynagrodzenia pracownika stosuje się także w przypadku ustalania wynagrodzenia pracownika – określonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości – gdy okres pozostawania pracownika w stosunku pracy nie obejmuje pełnego miesiąca.
Zasiłek chorobowy przysługujący pracownikowi oraz postępowanie w zakresie jego wypłaty
Procedury postępowania w zakresie ustalania oraz wypłaty zasiłku chorobowego zostały określone w ustawie z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1133, z późn. zm) – zwanej w dalszej części nin. tekstu „ustawą chorobową”.
♦ Osoby uprawnione do otrzymania zasiłku chorobowego – zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego (art. 6 ust. 1 ustawy chorobowej). Jest on również wypłacany osobie, która nie może wykonywać pracy:
- w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi,
- z powodu przebywania w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego albo w szpitalu lub innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych,
- wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów
– w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek chorobowy przysługuje ponadto – zgodnie z art. 7 ustawy chorobowej – po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:
- nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego albo
- nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.
Pracownikowi niezdolnemu do pracy z powodu choroby za czas niewykonywania pracy trwający łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego przysługuje wynagrodzenie chorobowe, finansowane ze środków pracodawcy.
W myśl art. 4 ust. 1 ustawy chorobowej ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:
- po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu,
- po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.
Do okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy jego trwania, gdy przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym, odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego (art. 4 ust. 2 ustawy chorobowej).
Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku przysługuje natomiast:
- absolwentom szkół lub uczelni lub osobom, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej,
- ubezpieczonym obowiązkowo – którzy mają 10-letni wcześniejszy okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,
- posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji,
- jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
- funkcjonariuszom Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pracy na podstawie art. 165 ust. 7 i art. 167 ust. 2 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz. 1948, z późn. zm.) i stali się pracownikami w jednostkach organizacyjnych KAS.
♦ Wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego – zasiłek nie przy-sługuje osobom:
- mającym ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
- kontynuującym lub podejmującym działalność zarobkową stanowiącą tytuł do ubezpieczenia chorobowego albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,
- uprawnionym do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego albo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
- podlegającym obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym rolników,
- które nie legitymują się minimalnymi okresami ubezpieczenia chorobowego uprawniającymi do zasiłku (odpowiednio 30 lub 90 dni).
Ponadto zasiłek chorobowy nie przysługuje w okresie:
- pobierania wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy,
- urlopu bezpłatnego lub wychowawczego,
- tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
- po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego,
- przez pierwszych 5 dni niezdolności – jeżeli została ona spowodowana nadużyciem alkoholu,
- usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 632 8 k.p. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli niezdolność do pracy powstała do dnia śmierci pracodawcy i trwa nieprzerwanie po tym dniu.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje przez cały okres niezdolności do pracy, jeżeli nastąpiła ona wskutek umyślnego przestępstwa lub wy-kroczenia popełnionego przez ubezpieczonego (okoliczności te stwierdza się na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu).
Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia (art. 17 ust. 1 ustawy chorobowej). Zasiłek chorobowy nie przysługuje również w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane. Powyższe okoliczności ustala się zgodnie z przepisami rozp. MPiPS z dnia 27.07.1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. Nr 65, poz. 743).
W tym miejscu warto przytoczyć stanowisko SN wyrażone w wyroku z dn. 20.01.2005 r., zgodnie z którym ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) w przypadku wystąpienia jednej z dwóch niezależnych przesłanek określonych w art. 17 ust. 1 ustawy chorobowej, a więc wykonywania pracy zarobkowej
w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia (I UK 153/04, OSNAPiUS 2005/19/307). Ponadto wykonywanie innej pracy zarobkowej w okresie zwolnienia od pracy jest wystarczającą przesłanką utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia (wyrok SN z dn. 12.08.1998 r., II UKN 172/98, OSNAPiUS 1999/16/522).
♦ Okres pobierania zasiłku – maksymalny czas pobierania zasiłku chorobowego został ograniczony w ustawie chorobowej.
Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 cyt. ustawy – nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą albo występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni (art. 8 ustawy chorobowej).
Do okresu zasiłkowego (182 lub 270 dni) wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak i okresy niemożności jej wykonywania. Ponadto, do tego okresu zalicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy (spowodowanej tą samą chorobą), jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.
♦ Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego – to zgodnie z art. 36 ustawy chorobowej przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone:
- za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc,
w którym powstała niezdolność do pracy lub - za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia.
Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku przysługującego z ubezpieczenia chorobowego przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe (art. 36 w związku z art. 3 pkt 3 ustawy chorobowej).
Podstawę wymiaru zasiłku ustala się, uwzględniając wynagrodzenia uzyskane u pracodawcy w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy (art. 36 ust. 4 ustawy chorobowej).
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie ustala się poprzez podzielenie łącznego wynagrodzenia osiągniętego przez pracownika przez okres 12 miesięcy (lub odpowiednio krótszy, lecz obejmujący pełne miesiące kalendarzowe) przez liczbę miesięcy, w których wynagrodzenie to zostało osiągnięte (art. 38 ust. 1 ustawy chorobowej).
W przypadku gdy pracownik w okresie 12 miesięcy (lub w innym, krótszym okresie, który został przyjęty do ustalania wysokości przeciętnego wynagrodzenia) nie osiągnął wynagrodzenia wskutek nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych, to z podstawy wymiaru zasiłku wyłącza się wynagrodzenie należne za miesiące, w których pracownik przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy. Natomiast wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy, przyjmuje się do podstawy wymiaru po uzupełnieniu do kwoty, jaką pracownik otrzymałby, gdyby przepracował cały miesiąc (art. 38 ust. 2 ustawy chorobowej).
W razie gdy w każdym miesiącu wymaganego okresu pracownik z przyczyn usprawiedliwionych przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy, do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przyjmuje się wynagrodzenie za wszystkie miesiące po uzupełnieniu według zasad opisanych w art. 37 ust. 2 ustawy chorobowej (patrz poniżej).
Jeżeli pracownik nie przepracował nawet jednego pełnego miesiąca kalendarzowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy (art. 37 ust. 1 ustawy chorobowej).
Zgodnie z art. 37 ust. 2 ustawy chorobowej podstawę wymiaru zasiłku w powyższym przypadku stanowi:
- wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy – jeżeli wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości,
- wynagrodzenie miesięczne obliczone przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik powinien był przepracować w tym miesiącu – jeżeli przepracował chociaż 1 dzień,
- kwota zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłacona za miesiąc, w którym powstała nie-zdolność do pracy, pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku pracy u pracodawcy, u którego przysługuje zasiłek chorobowy – jeżeli ubezpieczony będący pracownikiem nie osiągnął żadnego wynagrodzenia.
W podstawie wymiaru zasiłku chorobowego należy uwzględnić wszystkie składniki wynagrodzenia, od których odprowadzana jest składka na ubezpieczenia społeczne.
Szczegółowy sposób postępowania przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego – zgodnie z dyspozycjami zawartymi w art. 41–42 ustawy chorobowej – jest następujący:
- wynagrodzenia uwzględnia się po uzupełnieniu o dni, w których ubezpieczony otrzymywał zasiłki: macierzyński, opiekuńczy, chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas nie-zdolności do pracy z innych przyczyn,
- składniki wynagrodzenia, przysługujące za okresy miesięczne, czyli: wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, premia miesięczna, składniki wynagrodzenia wypłacane jednorazowo (nagrody) oraz inne składniki wynagrodzenia uwzględnia się w podstawie wymiaru
w wysokości wypłaconej pracownikowi za miesiące kalendarzowe,
z których wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku, - składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy kwartalne (np. premia kwartalna, nagroda oraz inne świadczenia) wlicza się do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjmowanego do usta-lenia podstawy wymiaru w wysokości stanowiącej 1/12 kwot wypłaconych pracownikowi za 4 kwartały poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy,
- składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy roczne (premia roczna lub nagroda) wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku w wysokości stanowiącej 1/12 kwoty wypłaconej pracownikowi za rok poprzedzający miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
W zakresie nieuwzględniania składników wynagrodzenia przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego obowiązują obecnie jednolite ustawowe zasady, bowiem od dnia 12.11.2009 r. art. 41 ust. 1 ustawy chorobowej posiada nowe brzmienie – nadane mocą ustawy zmieniającej z dn. 28.08.2009 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1383). Warto dodać, że w poprzedniej wersji art. 41 ust. 1 ustawy chorobowej został zakwestionowany wyrokiem TK z dn. 24.06.2008 r., sygn. akt SK 16/06 (Dz.U. Nr 119, poz. 771). Aktualna treść art. 41 ust. 1 ustawy chorobowej spełnia wymogi konstytucyjne.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami u.z.p. lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku (art. 41 ust. 1 ustawy chorobowej).
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego nie obejmuje zatem tylko tych składników płacowych, które:
- przysługują pracownikowi w okresie pobierania zasiłku chorobowego, przy czym uprawnienie to wynika z postanowień u.z.p. lub przepisów o wynagrodzeniu oraz
- są wypłacane za okres pobierania zasiłku chorobowego.
Przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się również składników wynagrodzenia przysługujących w myśl umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy tylko do określonego terminu, jeżeli zasiłek chorobowy będzie przysługiwać po tym terminie.
Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio także do składników wynagrodzenia, których wypłaty zaprzestano na podstawie u.z.p. lub przepisów o wynagrodzeniu.
W razie zmiany wymiaru czasu pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie określone dla nowego wymiaru czasu pracy – jeżeli zmiana ta nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy lub w kolejnych miesiącach poprzedzających miesiąc zaistnienia takiej niezdolności, za które ustala się podstawę wymiaru zasiłku (art. 40 ustawy chorobowej).
Podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli pomiędzy okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju:
- nie było przerwy lub
- przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe.
W okresie od dnia 01.01.2020 r. podstawa wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu pracy w pełnym wymiarze nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w tym roku, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia. Oznacza to, że w 2020 r. minimalna podstawa zasiłku chorobowego wynosi 2243,54 zł.
Powyżej przywołanych zasad ustalania minimalnej podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie stosuje się do ubezpieczonych będących pracownikami, do których wynagrodzenia nie mają zastosowania przepisy ustawy z dn. 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2018 r. poz. 2177).
Należy ponadto pamiętać, iż podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie może być wyższa niż 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, przy czym kwotę tę ustala się miesięcznie, poczynając od 3. miesiąca kwartału kalendarzowego, na okres 3 miesięcy, na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogłaszanego dla celów emerytalnych (art. 46 ustawy chorobowej).
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego za 1 dzień niezdolności do pracy stanowi 1/30 część wynagrodzenia będącego podstawą wymiaru (obliczoną według podanego powyżej sposobu).
♦ Wysokość zasiłku chorobowego – określono w art. 11 ustawy chorobowej. Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80% podstawy wymiaru, z zastrzeżeniem przedstawionych poniżej w tabeli odrębnych regulacji.
| Okoliczności uprawniające do wypłaty zasiłku | Wysokość zasiłku |
| Okres pobytu w szpitalu, przy czym w przypadku gdy przebywanie w szpitalu wiąże się z okolicznościami wymienionymi poniżej w tabeli, miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 100% podstawy wymiaru |
70% podstawy* |
| Okres pobytu w szpitalu od 15. do 33. dnia niezdolności od pracy w roku kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia | 80% podstawy* |
| Niezdolność do pracy lub niemożność jej wykonywania przypadająca w okresie ciąży | 100% podstawy* |
| Niezdolność do pracy lub niemożność jej wykonywania powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów | 100% podstawy* |
| Niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy | 100% podstawy* |
* podstawa wymiaru zasiłku chorobowego – sposób obliczenia podstawy został podany powyżej.
Należy pamiętać, iż zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, włącznie z dniami wolnymi od pracy (art. 11 ust. 4 ustawy chorobowej).
♦ Procedura wypłaty zasiłku chorobowego – zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy chorobowej do odbioru zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego uprawniona jest osoba:
- której dane świadczenie przysługuje lub
- upoważniona przez uprawnionego do danego świadczenia lub
- do rąk której wypłaca się wynagrodzenie lub dochód ubezpieczonego.
Pracodawca wypłaca zasiłek chorobowy w terminie, który w danym zakładzie pracy jest przyjęty dla wypłaty wynagrodzeń, z tym że wypłata zasiłku powinna nastąpić nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłków (art. 64 ust. 1 ustawy chorobowej). W razie wystąpienia opóźnienia w wypłacie uprawnionemu do świadczenia pracodawca wypłaca odsetki za zwłokę, na zasadach określonych w ustawie z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300, z późn. zm.).
Jeżeli prawo do zasiłku ustanie lub okaże się, że w ogóle nie istniało, pracodawca ma obowiązek wstrzymać jego wypłatę.
Kwoty nienależnie pobranych zasiłków podlegają potrąceniu z należnych zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 66 ust. 2 ustawy chorobowej). W art. 67 ustawy chorobowej określono terminy przedawnienia roszczeń o wypłatę świadczeń przewidzianych w tej ustawie (patrz: poniższa tabela).
| Termin przedawnienia | Sytuacja |
| po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje | w razie zgłoszenia roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego, opiekuńczego lub świadczenia rehabilitacyjnego |
| po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia |
jeżeli niezgłoszenie roszczenia o wypłatę nastąpiło wskutek przyczyn niezależnych od uprawnionego |
| po upływie 3 lat od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje | jeżeli niewypłacenie zasiłku (w całości lub w części) było spowodowane błędem pracodawcy zobowiązanego do ustalania wysokości i wypłaty świadczeń lub ZUS |
Dowodami stwierdzającymi czasową niezdolność do pracy z powodu choroby, pobytu w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne albo konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodzi-ny są zaświadczenia lekarskie, o których mowa w art. 55 ust. 1 i art. 55a ust. 7, albo wydruk zaświadczenia lekarskiego, o którym mowa w art. 55a ust. 6 ustawy chorobowej. W myśl art. 55 ust. 1 wspomnianej usta-wy, w brzmieniu obowiązującym od dnia 12 stycznia 2020 r., zaświadczenie lekarskie jest wystawiane zgodnie ze wzorem ustalonym przez ZUS, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez ZUS, w formie dokumentu elektronicznego podpisanego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych dostępnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym bezpłatnie przez ZUS.
W przypadku gdy wystawienie zaświadczenia lekarskiego w formie dokumentu, o którym wyżej mowa, nie jest możliwe – zastosowanie mają procedury określone w art. 55a ust. 7 ustawy chorobowej. Oznacza to, że wystawiający zaświadczenie lekarskie w dniu badania przekazuje ubezpieczonemu zaświadczenie lekarskie wystawione na formularzu zaświadczenia lekarskiego wydrukowanym z systemu teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez ZUS, zawierające dane i informacje, o których mowa w art. 55 ust. 3 pkt 1–8 i 10 ustawy chorobowej, opatrzone jego pieczątką i podpisem. W takim przypadku ubezpieczony jest obowiązany prze-kazać wystawiającemu zaświadczenie lekarskie dane i informacje w za-kresie niezbędnym do wystawienia zaświadczenia lekarskiego.
Postępowanie w zakresie orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz dokumentowania tej niezdolności szczegółowo uregulowano w rozp. MPiPS z dn. 10.11.2015 r. w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim (Dz.U. poz. 2013).
Zasiłek chorobowy jest finansowany przez ZUS. Kwoty zasiłków wypłacone ubezpieczonym są w późniejszym terminie kompensowane z bieżących płatności, które płatnik składek (pracodawca) ma obowiązek uiszczać na konto ZUS.
Maciej Ofierski
