Uprawnienia PIP w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy
Jak wynika z treści art. 33 ust. 1 ustawy z dn. 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1251), zwanej dalej „ustawą o PIP”, w rezultacie ustaleń dokonanych w toku kontroli właściwy inspektor pracy:
- wydaje decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–4, 6 i 7 oraz art. 11a ustawy o PIP,
- kieruje wystąpienia i wydaje polecenia, o których mowa w art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP,
- wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, przy czym uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy w tych sprawach jest możliwe za zgodą osoby zainteresowanej,
- podejmuje inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.
Decyzje oraz wystąpienia dotyczące terenowych jednostek organizacyjnych podmiotu kontrolowanego, inspektor pracy kieruje do tego podmiotu, bez względu na swoją właściwość terytorialną. Jeżeli usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości nie wymaga decyzji pracodawcy, a także gdy nie można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa zagrażającego życiu lub zdrowiu pracowników decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–7 i art. 11a ustawy o PIP (patrz poniżej), wydaje się osobie kierującej tą jednostką.
Stosownie do brzmienia art. 11 ustawy o PIP – w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy PIP są uprawnione odpowiednio do:
1) nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
3) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
4) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
5) nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju,
6) nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku,
6a) nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych
i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach,
7) nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę,
a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
8) skierowania wystąpienia lub wydania polecenia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1–7, w sprawie ich usunięcia, a także wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych.
Właściwe organy PIP są uprawnione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy z dn. 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 664), wykreślenia go z ewidencji oraz do sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji (art. 11a ustawy o PIP).
Ponadto, właściwe organy PIP są uprawnione do skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej, zgodnie z przepisami ustawy z dn. 10.10.2002 r. ([Dz.U. z 2020 r. poz. 2207) o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (art. 11b ustawy o PIP).
W postępowaniu przed organami PIP w sprawach nieuregulowanych w ustawie o PIP bądź w przepisach wydanych na jej podstawie albo w unormowaniach szczególnych stosuje się przepisy ustawy z dnia 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735)..
Decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–7 i art. 11a ustawy o PIP, wydawane są w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy. Decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–4 ustawy o PIP, mogą być wydawane w formie ustnej. Polecenia (art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP) wydawane są w formie ustnej. Decyzja wydana w formie pisemnej lub stanowiąca wpis do dziennika budowy powinna zawierać: oznaczenie organu PIP, datę wydania, oznaczenie strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, termin usunięcia stwierdzonych uchybień oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych.
W przypadku wydania decyzji w formie wpisu do dziennika budowy, kopia lub odpis tej decyzji stanowi załącznik do protokołu kontroli.
Decyzje w sprawach określonych w art. 11 pkt 1–4 ustawy o PIP oraz polecenia w sprawach wskazanych w art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP, wydane w formie ustnej, mają na celu usunięcie ujawnionych w toku kontroli uchybień, jeżeli mogą być one usunięte podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu.
Od decyzji inspektora pracy wydanej na piśmie lub stanowiącej wpis do dziennika budowy, podmiotowi kontrolowanemu przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy. Odwołanie wnosi się w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji.
W razie wniesienia odwołania od decyzji wydanych w przypadkach, o których mowa w art. 11 pkt 2–4 ustawy o PIP, okręgowy inspektor pracy może wstrzymać jej wykonanie do czasu rozpatrzenia odwołania, jeżeli podjęte przez podmiot kontrolowany przedsięwzięcia wyłączają bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.
Podmiot kontrolowany, do którego została skierowana decyzja wymieniona w art. 11 pkt 1–7 oraz art. 11a ustawy o PIP, ma obowiązek informowania odpowiedniego organu PIP o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji. Powyższy przepis stosuje się odpowiednio de decyzji i poleceń wydawanych w formie ustnej, których celem jest usunięcie ujawnionych w toku kontroli uchybień, jeżeli jest to możliwe podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu.
Podmiot kontrolowany lub organ sprawujący nad nim nadzór, do którego skierowano wystąpienie, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić odpowiedni organ PIP o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych.
W przypadku skierowania wystąpienia, o którym mowa w art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP – wystąpienie to powinno zawierać wnioski pokontrolne i ich podstawę prawną.
Jeżeli w toku kontroli stwierdzono wykroczenia polegające na naruszeniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia w zakresie określonym w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o PIP, inspektor pracy prowadzi postępowanie mandatowe lub występuje z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości.
Inspektor pracy niezwłocznie powiadamia o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy, a w szczególności:
- ZUS – o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych,
- naczelnika urzędu celno-skarbowego – o naruszeniu przepisów prawa podatkowego,
- Policję lub Straż Graniczną – o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach,
- starostę – o stwierdzonych przypadkach naruszenia przez bezrobotnego lub przez podmiot kontrolowany przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Na wniosek starosty inspektor pracy powiadamia go o wynikach kontroli podmiotu kontrolowanego.
Okręgowy inspektor pracy niezwłocznie powiadamia:
- marszałka województwa o:
- stwierdzonych przypadkach naruszenia warunków prowadzenia agencji zatrudnienia określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
- wynikach kontroli podmiotu kontrolowanego – na wniosek marszałka województwa;
- wojewodę – o stwierdzonych przypadkach naruszenia przepisów
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy związanych z zatrudnianiem cudzoziemców lub powierzaniem im innej pracy zarobkowej.
Zgodnie z art. 37a ustawy o PIP w uzasadnionych przypadkach, wobec pracodawcy rozpoczynającego działalność, a także jeżeli nie stwierdzono:
- bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących pracę,
- popełnienia wykroczenia z winy umyślnej
– inspektor pracy może odstąpić od stosowania środków prawnych, o których mowa w art. 33 ustawy o PIP, czyli nie wydawać decyzji, nie kierować wystąpień i wydawać poleceń, nie wnosić powództw oraz wstępować do postępowań sądowych i podejmować innych działań, zamiast tego poprzestając na ustnym pouczeniu o sposobach zgodnego
z wymogami prawa zorganizowania pracy i odebraniu od podmiotu kontrolowanego oświadczenia o terminie usunięcia ujawnionych w toku kontroli uchybień.
Uprawnienia PIS w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych
Art. 27 ust. 1 ustawy z dn. 14.03.1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 1261), zwanej dalej „ustawą o PIS”, stanowi, iż w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, państwowy inspektor sanitarny nakazuje – w drodze decyzji – usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień.
Jeżeli naruszenie powyższych wymagań spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny:
- nakazuje unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia),
- zamknięcie obiektu użyteczności publicznej,
- wyłączenie z eksploatacji środka transportu.
Decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.
Ponadto państwowemu inspektorowi sanitarnemu przysługuje prawo zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego, wprowadzeniu nowych technologii bądź zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie albo innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi – jeżeli w toku wykonywanych czynności stwierdzi, że z powodu nieuwzględnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych określonych w obowiązujących przepisach mogłoby nastąpić zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.
Zgłoszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze działania w sprawach,
o których wyżej mowa, do czasu wydania decyzji przez państwowego inspektora sanitarnego wyższego stopnia.
W sytuacji wskazanej w art. 27 ust. 1 ustawy o PIS oraz w przypadku zgłoszenia sprzeciwu, państwowi inspektorzy sanitarni są uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeń, środków transportu, maszyn i innych urządzeń, środków spożywczych, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, produktów kosmetycznych, detergentów, substancji chemicznych, ich mieszanin oraz wyrobów w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 25.02.2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. z 2020 r. poz. 2289), a także innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi. Do postępowania zabezpieczającego stosuje się przepisy ustawy z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2020 r. poz. 1427, z późn. zm.), jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Uzyskane przez organy PIS w trakcie kontroli informacje, dokumenty i inne dane zawierające tajemnicę prawnie chronioną kontrolowanego nie mogą być przekazywane innym organom ani ujawniane, jeżeli nie jest to konieczne ze względu na ochronę życia lub zdrowia człowieka, z wyłączeniem żądania sądu lub prokuratora w związku
z toczącym się postępowaniem (art. 29a ustawy o PIS).
W razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki, mogących mieć wpływ na stan zdrowia lub życia ludzi, państwowy inspektor sanitarny – niezależnie od omówionych środków prawnych, zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jednostkę albo organ powołany do sprawowania nadzoru nad tą jednostką (art. 30 ust. 1 ustawy o PIS).
Jednostka organizacyjna lub organ, do którego skierowano powyższe zawiadomienie, jest obowiązany w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia powiadomić o podjętych i wykonanych czynnościach państwowego inspektora sanitarnego.
W przypadku stwierdzenia uchybień, o których mowa w art. 30 ust. 1 ustawy o PIS, w stosunku do podmiotów wykonujących działalność leczniczą w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej, państwowy inspektor sanitarny jest obowiązany zawiadomić o stwierdzonych uchybieniach właściwy organ rejestrowy.
Maciej Ofierski
