Skutki podatkowe otrzymania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia

Czy w świetle art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych otrzymane odszkodowanie tytułem utraconego dochodu, należne z tytułu umowy ubezpieczenia OC sprawcy wypadku drogowego, należy wykazać w zeznaniu rocznym i odprowadzić od niego podatek dochodowy od osób fizycznych?

2020-11-30

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 13 § 2a, art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r., poz. 1325, z późn. zm.) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 25 czerwca 2020 r. (data wpływu 30 czerwca 2020 r.) o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie skutków podatkowych otrzymania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia – jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 30 czerwca 2020 r. wpłynął do tutejszego organu ww. wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie skutków podatkowych otrzymania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia.

We wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny.

Wnioskodawca w dniu … 2019 r. ucierpiał w wyniku wypadku komunikacyjnego. W wyniku zderzenia pojazdów Wnioskodawca doznał szkody w postaci uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia. Policja stwierdziła winę drugiego uczestnika ruchu. Wnioskodawca wystąpił do Ubezpieczyciela sprawcy wypadku z wnioskiem o wypłatę odszkodowania w związku z utraconym dochodem powstałym wskutek długiej rekonwalescencji. Ubezpieczyciel przyznał Wnioskodawcy kwotę w wysokości … zł tytułem odszkodowania za utracony dochód. Wnioskodawca prowadzi indywidualną praktykę lekarską.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytanie.

Zdaniem Wnioskodawcy, otrzymane odszkodowanie tytułem utraconego dochodu, należne z tytułu umowy ubezpieczenia OC sprawcy wypadku drogowego, korzysta ze zwolnienia przedmiotowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku dochodowego są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem:

odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane zgodnie z art. 27 ust. 1 lub art. 30c,
dochodu, o którym mowa w art. 24 ust. 15 i 15a.

Przedmiotowe odszkodowanie zostało Wnioskodawcy przyznane tytułem utraconego zarobku z ubezpieczenia OC sprawcy wypadku komunikacyjnego. Wnioskodawca nie uzyskał ww. odszkodowania w ramach działalności gospodarczej ani w związku z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, zatem nie występują wyjątki przewidziane w ww. przepisie.

W doktrynie podkreśla się, że wystąpienie wypadku ubezpieczeniowego powoduje ziszczenie się warunku ponoszenia odpowiedzialności przez zakład ubezpieczeń. Oznacza to, że ubezpieczony lub inna osoba uprawniona do świadczenia może wystąpić z żądaniem zapłaty konkretnego odszkodowania, sumy ubezpieczenia (w ubezpieczeniu osobowym), renty, czy innego świadczenia. Otrzymane odszkodowania oraz inne świadczenia z tytułu ubezpieczeń osobowych lub majątkowych są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych na mocy art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (J. Marciniuk, Podatek dochodowy od osób fizycznych. Komentarz. 2017).

Takie stanowisko wyrażone zostało również przez specjalistę w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych, który podkreślił, że otrzymane odszkodowania oraz inne świadczenia z tytułu ubezpieczeń osobowych lub majątkowych (również w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego), niezależnie od tego, czy zostały przyznane na podstawie uznania ubezpieczyciela, ugody pozasądowej lub sądowej, są zatem zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (B. Chmielowiec, Podatki w ubezpieczeniach – część 1, [w:] Monitor Ubezpieczeniowy 2014, s. 3).

Przedmiotowe stanowisko znajduje swoją aprobatę również w interpretacjach indywidualnych wydawanych przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w przedmiocie ustalenie skutków podatkowych otrzymania odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu umowy ubezpieczenia. W piśmie z dnia 13 grudnia 2019 r., sygn. 0113-KDIPT2 2.4011.608.2019.1.MK, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wskazał, że odszkodowanie i zadośćuczynienie wypłacone na rzecz Wnioskodawcy przez ubezpieczyciela z polisy odpowiedzialności cywilnej z tytułu wypadku komunikacyjnego korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zatem, na Wnioskodawcy nie będzie ciążył obowiązek zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych w związku z otrzymaniem ww. świadczeń. Podobne stanowisko zostało również wyrażone w interpretacji indywidualnej z dnia 6 kwietnia 2012 r., sygn. ILPB1/415-34/12-4/AP, interpretacji indywidualnej z dnia 23 października 2018 r., sygn. 0113-KDIPT3.4011.449.2018.1.KC oraz interpretacji indywidualnej z dnia 21 marca 2019 r., sygn. 0113-KDIPT3.4011.57.2019.2.PP.

Przedmiotowe stanowisko znajduje również swoje odzwierciedlenie w judykaturze, bowiem podkreśla się, że łączna interpretacja art. 21 ust. 1 pkt 4 lit. b z art. 24 ust. 15 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych prowadzi do wniosku, że wolne od podatku dochodowego są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych z wyjątkiem tych kwot świadczeń, które są wynikiem inwestowania składki ubezpieczeniowej w fundusze kapitałowe, i stanowią różnicę między wypłaconą kwotą świadczenia, a sumą wpłaconych składek, które przekazane zostały na fundusz kapitałowy. (…) Ani z art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podatkowej, ani z innego jej przepisu nie wynika, iż zastosowanie przewidzianego w tym przepisie zwolnienia uzależnione jest od wcześniejszego opodatkowania składek uiszczonych w związku z zawartą umową ubezpieczenia. Ponadto wypłata świadczenia z tytułu umowy ubezpieczenia jest zdarzeniem generującym dochód podatkowy odrębnym od zdarzenia polegającego na opłacaniu składek w związku z zawarciem tej umowy, nawet jeżeli samo w sobie opłacanie składek może stanowić nieodpłatne świadczenie na rzecz tego podmiotu, który uzyskał świadczenie z tytułu umowy ubezpieczenia. Innym dochodem są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, o których mowa we wskazanym przepisie, innym zaś dochodem, z którym nie ma związku art. 21 ust. 1 pkt 4 lit. b w związku z art. 24 ust. 15 tej ustawy, jest ewentualne nieodpłatne świadczenie polegające na zapłacie składek ubezpieczeniowych otrzymane w dacie dokonania tej zapłaty, do którego może mieć zastosowanie art. 17 ust. 1 pkt 4 lit. d ustawy. Wypłata środków z polisy, poza dochodem, o którym mowa w art. 24 ust. 15 (i ewentualnie ust. 15a) ustawy, dokonana na skutek wykupu polisy, nie powoduje zaś powstania przychodu podlegającego opodatkowaniu nie dlatego, że dotyczy środków, które podlegają opodatkowaniu na moment wpłaty składek przez spółkę do towarzystwa ubezpieczeniowego, lecz dlatego, że podlega zwolnieniu na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy podatkowej (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 18 stycznia 2017 r., sygn. akt I SA/Lu 665/16).

Z uwagi na fakt, iż przyznane odszkodowanie jest związane z ubezpieczeniem osobistym i spełnia warunki zwolnienia z art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, Wnioskodawca uważa, że w pełni uprawnione jest twierdzenie, że zasądzone odszkodowanie na rzecz Wnioskodawcy – osoby fizycznej, jest wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych na podstawie tego przepisu.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego jest prawidłowe.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2020 r., poz. 1426) opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Stosownie do art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9, 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, pkt 11, art. 19, art. 25b, art. 30ca, art. 30da i art. 30f, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Odszkodowanie stanowi –- co do zasady – przychód w rozumieniu cytowanego wyżej art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie oznacza to jednak, że wszystkie odszkodowania podlegają opodatkowaniu. Niektóre z nich – wymienione w katalogu zwolnień przedmiotowych określonym w art. 21 ust. 1 ww. ustawy – korzystają ze zwolnienia od podatku. Jednakże należy podkreślić, że korzystanie z każdej preferencji podatkowej, w tym zwolnienia od podatku, jest możliwe w sytuacji, gdy spełnione są wszelkie przesłanki określone w przepisie stanowiącym podstawę prawną danej preferencji.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku dochodowego są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem:

odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane zgodnie z art. 27 ust. 1 lub art. 30c,
dochodu, o którym mowa w art. 24 ust. 15 i 15a.

W myśl art. 24 ust. 15 ww. ustawy dochodem z tytułu inwestowania składki ubezpieczeniowej w związku z umową ubezpieczenia zawartą na podstawie przepisów o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, w przypadku ubezpieczeń związanych z funduszami kapitałowymi, jest różnica między wypłaconą kwotą świadczenia a sumą składek wpłaconych do zakładu ubezpieczeń, które zostały przekazane na fundusz kapitałowy.

Natomiast stosownie do art. 24 ust. 15a tej ustawy dochodem z tytułu inwestowania składki ubezpieczeniowej w związku z umową ubezpieczenia na życie lub dożycie, zawartą na podstawie odrębnych przepisów, w której świadczenie zakładu ubezpieczeń z tytułu dożycia jest:

ustalane na podstawie określonych indeksów lub innych wartości bazowych albo
równe składce ubezpieczeniowej powiększonej o określony w umowie ubezpieczenia wskaźnik

jest różnica między wypłaconą kwotą świadczenia a składką wpłaconą do zakładu ubezpieczeń.

We wskazanym przepisie art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ustawodawca posługuje się zwrotem „kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń”. W związku z powyższym, jeżeli świadczenie wypłacone zostało z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, a nie mieści się ono w punktach a i b przepisu, to takie świadczenie będzie podlegać zwolnieniu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Przez kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń objęte dyspozycją ww. przepisu rozumie się świadczenia, do wypłaty których zobowiązany jest ubezpieczyciel w związku z zawartą umową ubezpieczenia.

Z przedstawionego we wniosku opisu stanu faktycznego wynika, że Wnioskodawca w dniu … 2019 r. ucierpiał w wyniku wypadku komunikacyjnego. W wyniku zderzenia pojazdów Wnioskodawca doznał szkody w postaci uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia. Policja stwierdziła winę drugiego uczestnika ruchu. Wnioskodawca wystąpił do Ubezpieczyciela sprawcy wypadku z wnioskiem o wypłatę odszkodowania w związku z utraconym dochodem powstałym wskutek długiej rekonwalescencji. Ubezpieczyciel przyznał Wnioskodawcy kwotę w wysokości … zł tytułem odszkodowania za utracony dochód. Wnioskodawca prowadzi indywidualną praktykę lekarską.

Przystępując do oceny skutków podatkowych otrzymania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia zauważyć należy, że ogólne warunki, zasady podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń majątkowych i osobowych określa ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2020 r., poz. 895, z późn. zm.).

Na podstawie art. 28 ww. ustawy zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie lub świadczenie na podstawie uznania roszczenia uprawnionego z umowy ubezpieczenia w wyniku ustaleń dokonanych w przeprowadzonym przez siebie postępowaniu, o którym mowa w art. 29, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądu.

Podkreślenia wymaga, że zadośćuczynienie służy wyrównaniu krzywdy, odszkodowanie naprawieniu powstałej szkody. Zadośćuczynienie i odszkodowanie ma służyć naprawieniu uszczerbku, jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach przez prawo chronionych (zarówno materialnych jak i niematerialnych).

Natomiast zasady zawierania i wykonywania umów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych określa ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2019 r., poz. 2214, z późn. zm.).

Zgodnie z ww. ustawą, ubezpieczeniem obowiązkowym jest m.in. ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej „ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych” (art. 4 pkt 1 ww. ustawy).

Umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialność cywilną podmiotu objętego obowiązkiem ubezpieczenia za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o ile nie sprzeciwia się to ustawie lub właściwości (naturze) danego rodzaju stosunków (art. 9 ust. 1 ww. ustawy).

W myśl art. 34 ust. 1 ww. ustawy z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia.

Zgodnie z art. 805 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r., poz. 1145, z późn. zm) przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Stosownie do art. 805 § 2 ww. ustawy, świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie:

przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;
przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

Zgodnie z art. 822 § 1 Kodeksu cywilnego przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony.

Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej jest rodzajem ubezpieczenia majątkowego, o którym mowa w art. 822 ustawy Kodeks cywilny. Świadczenie należne od ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ma wyrównywać uszczerbek majątkowy powstały już w wyniku wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę osobie trzeciej.

Zgodnie z art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego).

Mając na uwadze przedstawiony stan faktyczny oraz powołane wyżej przepisy prawa należy stwierdzić, że odszkodowanie – wypłacone na rzecz Wnioskodawcy przez ubezpieczyciela z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku drogowego w związku z utraconym dochodem powstałym wskutek długiej rekonwalescencji – korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zatem, na Wnioskodawcy nie ciąży obowiązek zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych i wykazania w zeznaniu rocznym tego świadczenia.

W związku z powyższym stanowisko Wnioskodawcy należy uznać za prawidłowe.

Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dn. 15.09.2020 sygn. 0115-KDIT2.4011.515.2020.1.ES