Od dnia 03.12.2019 r. obowiązują nowe przepisy …
(…) art. 39a ustawy Prawo oświatowe, w których określono jednolite kryteria ustalania kosztów przejazdu dziecka i opiekuna, które są zwracane opiekunom dowożącym dzieci niepełnosprawne do szkoły lub przedszkola. Zmiana ta miała na celu wykonanie postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dn. 17.10.2017 r., (sygn. akt: S 1/17).
Przedmiot sporu
Dotychczasowe przepisy (zarówno u.P.o., jak i wcześniej u.s.o.) stanowiły, że do gminy należy albo obowiązek zapewnienia niepełnosprawnym dzieciom bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola lub szkoły albo obowiązek zwrotu kosztów przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) i rodzicami lub opiekunami, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice lub opiekunowie.
Nie określały natomiast kryteriów, które strony takiej umowy powinny wziąć pod uwagę przy ustalaniu stawek zwrotu kosztów przejazdu dziecka i opiekuna. Prowadziło to do sytuacji, że w poszczególnych gminach koszty te zwracano rodzicom (opiekunom) w różnej wysokości, niekiedy dalekiej od faktycznie poniesionych. Ogólnym przepisom ustawy zarzucano więc, że różnicują sytuację prawną rodzin, w których wychowywane są niepełnosprawne dzieci objęte obowiązkiem przedszkolnym i szkolnym.
Sprawa trafiła w końcu do Trybunału Konstytucyjnego. Ten, choć umorzył postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej, wydał postanowienie sygnalizacyjne, w którym zwrócił uwagę Sejmowi RP, że celowe jest podjęcie działań ustawodawczych zmierzających do uregulowania kwestii zwrotu kosztów przejazdu niepełnosprawnego ucznia i opiekuna do placówek oświatowych. Dlaczego?
TK uznał bowiem, że mamy tu do czynienia z zaniechaniem prawodawczym, wynikającym z założenia, że zasady zwrotu kosztów ureguluje samodzielnie umowa cywilna pomiędzy wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a opiekunami. Ustawodawca, dając stronom umowy pełną swobodę kształtowania zasad zwrotu kosztów, w praktyce spowodował, że zasady tego zwrotu określane są jednostronnie przez wójta z uwagi na jego władczą pozycję jako organu administracji publicznej.
Trybunał zgodził się z zarzutem, że kwestionowane przepisy umożliwiają organowi gminy ustalenie stawek zwrotu kosztów dowozu według różnych kryteriów, a – w rezultacie – w różnych wysokościach, niekiedy na tak niskim poziomie, że kwota refundacji w tak istotny sposób różni się od kosztów faktycznie poniesionych przez rodziców, że prowadzi to do ograniczenia treści (istoty) prawa do zwrotu kosztów przyznanego rodzicom (opiekunom).
TK podkreślił, że „adresatami zakwestionowanych przepisów są rodziny wychowujące dzieci niepełnosprawne, do których odnosi się pojęcie rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji społecznej. W świetle art. 69 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji niezbędne jest ukształtowanie zakwestionowanej regulacji, mającej na celu wyrównywanie szans edukacyjnych, w sposób zapewniający wszystkim podmiotom podobnym równy dostęp do tego rodzaju formy pomocy władz publicznych”.
Przyjęte rozwiązanie ustawowe
Senat RP przygotował więc propozycję przepisów rozwiązujących problem ustalania wysokości kwoty, którą gmina zobowiązana jest zwrócić rodzicom dowożącym dzieci niepełnosprawne do szkoły. Szczegółowe zasady kalkulacji tych kosztów określił art. 1 ustawy z dn. 16.10.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 2248).
Wobec powyższego art. 39a u.P.o. brzmi następująco:
1. Obowiązki, o których mowa w art. 32 ust. 6 i art. 39 ust. 4, gmina spełnia poprzez zorganizowanie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci, młodzieży i uczniów we własnym zakresie albo poprzez zwrot rodzicom kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów oraz rodziców.
2. Zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wzoru:
koszt = (a – b) × c × d/100
gdzie:
a — liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, szkoły podstawowej albo szkoły ponadpodstawowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem,
b — liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa w lit. a,
c — średnia cena jednostki paliwa w danej gminie właściwego dla danego pojazdu,
d — średnie zużycie paliwa w jednostkach na 100 kilometrów dla danego pojazdu według danych producenta pojazdu.
3. Średnią cenę jednostki paliwa w gminie określa na każdy rok szkolny rada gminy, w drodze uchwały, uwzględniając ceny jednostki paliwa w gminie.
4. Zwrot kosztów przewozu, o którym mowa w ust. 1, następuje na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami.
5. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zawiera z rodzicami umowę, o której mowa w ust. 4, w terminie 14 dni od dnia uzyskania informacji, że dowożenie i opiekę zapewniają rodzice.
6. Jeżeli rodzice powierzyli wykonywanie transportu i sprawowanie opieki w czasie przewozu innemu podmiotowi, kwotę zwrotu kosztów przewozu ustala się zgodnie z ust. 2.”
Na mocy tej noweli w art. 32 ust. 6 u.P.o. skreślono wyrazy „albo zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice”.
Uchylono także art. 39 ust. 4 pkt 3 u.P.o. Zamiast tych przepisów wprowadzono nowy art. 39a , który w ust. 1 stanowi, że obowiązki, o których mowa w art. 32 ust. 6 i art. 39 ust. 4 u.P.o., gmina spełnia poprzez zorganizowanie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci, młodzieży i uczniów we własnym zakresie albo poprzez zwrot rodzicom kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów oraz rodziców.
W ust. 2 zawarto wzór, według którego gminy w całej Polsce będą naliczały kwoty zwracane rodzicom (opiekunom) za taki jednorazowy przewóz. Formuła tej kalkulacji uwzględnia kilka czynników:
- liczbę kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do placówki oświatowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem,
- liczbę kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa wyżej,
- średnią cenę jednostki paliwa w danej gminie właściwego dla danego pojazdu,
- średnie zużycie paliwa w jednostkach na 100 kilometrów dla danego pojazdu według danych producenta pojazdu.
Zwrot nadal będzie następował na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami. Wójt zawrze umowę w terminie 14 dni od uzyskania informacji, że dowożenie i opiekę zapewniają rodzice. Jeżeli rodzice powierzyli wykonywanie transportu i sprawowanie opieki w czasie przewozu innemu podmiotowi, kwotę zwrotu kosztów przewozu ustala się na tych samych zasadach. Zwrot kosztów dowozu będzie przysługiwał rodzicom także za trasę powrotną po odwiezieniu dziecka.
Wzór pozwoli inaczej ustalać koszty w przypadku, gdy opiekun dowozi dziecko do placówki leżącej na trasie jego przejazdu z domu do pracy, a inaczej w przypadku gdy opiekun zmuszony jest zmienić czy wydłużyć trasę przejazdu.
Co z dotychczasowymi umowami?
Zgodnie z art. 5 omawianej nowelizacji – rodzice, prawni opiekunowie dziecka oraz osoby (podmioty) sprawujące pieczę zastępczą nad dzieckiem, którzy zawarli umowę na podstawie dotychczasowych przepisów, mogą ją wypowiedzieć w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy [03.12.2019 r.]. Zarówno art. 39a u.P.o., jak i art. 5 nowelizacji stosuje się też do uczniów z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, uczęszczających do klas dotychczasowych szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych w szkołach ponadpodstawowych, do czasu zakończenia kształcenia w tych klasach, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 21 lat.
Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dn. 14.12.2016 r. Prawo oświatowe – Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.
2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 02.04.1997 r. – Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.; ost. zm. z 2009 r. Nr 114, poz. 946.
