Problematyka zatrudniania osób niepełnosprawnych została odrębnie uregulowana, ze względu na specyfikę pracy chronionej, w ustawie z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 573), zwanej dalej „ustawą o rehabilitacji zawodowej”.
Wymieniona ustawa stosunkowo precyzyjnie i kompleksowo normuje kwestie zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz określa prawa i obowiązki stron stosunku pracy. W niektórych aspektach ustawa o rehabilitacji zawodowej nie zawiera jednak odpowiednich unormowań. W tym zakresie, nieuregulowanym w powołanej ustawie, stosuje się przepisy trzech odrębnych aktów prawnych, a mianowicie ustawy z dnia 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735), ustawy z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740, ze zm.) oraz ustawy z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320). Odnośna delegacja w sprawie zastosowania wyżej wskazanych przepisów została zawarta w art. 66 ustawy o rehabilitacji zawodowej.
Zakres stosowania przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej
Ustawa o rehabilitacji zawodowej dotyczy osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o:
- zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności, lub
- całkowitej albo częściowej niezdolności do pracy na podstawie
odrębnych przepisów, lub - niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia.
Szczegółowe zasady orzekania o stopniu niepełnosprawności i o niepełnosprawności określono w rozp. MGPiPS z dnia 15.07.2003 r.
w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełno-sprawności (Dz.U. z 2021 r. poz. 857), zaś stwierdzenie niezdolności do pracy następuje na podstawie przepisów emerytalno-rentowych. Jeśli w celu ustalenia niepełnosprawności bądź stopnia niepełnosprawności zachodzi konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań, wówczas stosuje się przepisy rozp. MPiPS z dnia 18.12.2007 r. w sprawie wykonywania badań specjalistycznych na potrzeby orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. Nr 250, poz. 1875).
Osoby legitymujące się jednym z orzeczeń, o których była wyżej mowa, są w rozumieniu cyt. ustawy osobami niepełnosprawnymi.
W tym kontekście należy wspomnieć o regulacji zawartej w art. 5 ustawy o rehabilitacji zawodowej, która zrównuje w zakresie uprawnień osób niepełnosprawnych orzeczenia lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy z orzeczeniami o stopniu niepełnosprawności. Tak więc orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o:
- całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2, i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone w oparciu
o art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 291,
ze zm.), zwanej dalej „ustawą o emeryturach i rentach z FUS” – traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, - niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
- całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – jest traktowane na równi
z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, - częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3 oraz celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
W analogiczny sposób należy respektować pozostające w mocy orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów. Oznacza to, że orzeczenie o zaliczeniu do I, II lub III grupy inwalidów traktowane jest na równi odpowiednio z orzeczeniem o znacznym, umiarkowanym bądź lekkim stopniu niepełnosprawności.
Podstawowe definicje występujące w ustawie o rehabilitacji zawodowej
Poniżej wyszczególniono najważniejsze definicje określone w ustawie o rehabilitacji zawodowej (art. 2–4 tej ustawy).
» Niepełnosprawność – to trwała lub okresowa niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego bądź długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodująca niezdolność do pracy.
» Stopnie niepełnosprawności – w ustawie o rehabilitacji zawodowej ustalono trzy stopnie niepełnosprawności, które stosuje się do realizacji celów określonych tą ustawą; stopniami tymi są:
1) znaczny stopień niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę
z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji,
2) umiarkowany stopień niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej bądź częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych,
3) lekki stopień niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę
o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze bądź środki techniczne.
Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności osoby, o której wyżej mowa w pkt 1 i 2, nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:
- przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Kontrolę w zakresie spełniania warunku, o którym mowa, przeprowadza PIP,
- zatrudnienia w formie telepracy (więcej informacji na temat telepracy – patrz: rozdz. II pkt 4a).
» Wliczanie osoby niepełnosprawnej do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych – osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio do dokumentów potwierdzających wystąpienie u pracownika choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, całościowego zaburzenia rozwojowego, epilepsji lub utraty wzroku albo innych ciężkich chorób wymienionych w rozp. MPiPS z dnia 18.09.1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania (Dz.U. Nr 124, poz. 820, z późn. zm.).
W przypadku przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdza-jącego niepełnosprawność. Niezależnie jednak od daty złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie do 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna.
» Warunki pracy chronionej – oznacza to warunki, o których mowa w art. 28 albo art. 29 ustawy o rehabilitacji zawodowej i uzyskanie statusu zakładu pracy chronionej (ZPChr) lub zakładu aktywności zawodowej.
» Przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej – to stanowisko pracy, które jest oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju oraz stopnia niepełnosprawności.
» Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych – w rozumieniu cyt. ustawy jest to przeciętny miesięczny udział procentowy osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu ogółem, w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy.
» Osoba niepełnosprawna bezrobotna lub niepełnosprawna poszukująca pracy – oznacza to osobę niepełnosprawną bezrobotną bądź niepełnosprawną poszukującą pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1409, z późn. zm.).
» Najniższe wynagrodzenie – oznacza to minimalne wynagrodzenie za pracę obowiązujące w grudniu roku poprzedniego, ustalane na podstawie odrębnych przepisów, tj. zgodnie z ustawą z dnia 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2020 r. poz. 2207). Minimalne wynagrodzenie – obowiązujące w grudniu 2020 r. – wynosiło 2600 zł.
» Koszty płacy – przez to wyrażenie należy rozumieć wynagrodzenie brutto oraz finansowane przez pracodawcę obowiązkowe składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe naliczone od tego wynagrodzenia i obowiązkowe składki na FP i FGŚP.
» Przeciętne wynagrodzenie – ilekroć jest o nim mowa w ustawie o rehabilitacji zawodowej, oznacza to przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa GUS w formie komunikatu w Dz. Urz. RP „Monitor Polski”, na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 291, ze zm.).
» Organizacje pozarządowe – to organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24.04.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2020 r. poz. 1057). Organizacjami pozarządowymi w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej są także podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Maciej Ofierski
