Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie organizowania bezpiecznych warunków pracy

2019-06-15

631

Podstawy prawne odpowiedzialności pracodawcy za stan bhp w zakładzie pracy

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zapewnienie pracownikom odpowiednich warunków wykonywania pracy, gwarantujących im ochronę zdrowia i życia. Art. 66 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Jak wynika z aktualnego brzmienia art. 207 § 1 k.p. – pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy. Na zakres tej odpowiedzialności nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bhp oraz powierzenie wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy, o których mowa w art. 237¹¹ § 2 k.p.

W przepisach art. 15 i 94 pkt 4 k.p. zawarto postanowienia, zgodnie z którymi pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz systematyczne szkolenia w dziedzinie bhp. Uszczegółowienie powinności pracodawcy w tym obszarze przedmiotowym stanowią regulacje Działu X k.p. Dalsze doprecyzowanie przepisów ustawowych ujęto w unormowaniach wykonawczych (rozporządzeniach), z których najistotniejsze znaczenie ma rozp. MPiPS z dn. 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).

Ponadto szereg unormowań odnoszących się do problematyki bhp znajduje się w odrębnych przepisach dotyczących m.in. zasad projektowania, wykonywania i eksploatacji budynków oraz innych pomieszczeń przeznaczonych na zakłady pracy. W tym kontekście należy wymienić w szczególności następujące przepisy:

ustawę z dn. 07.07.1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2018 r. poz. 1202, z późn. zm.),
MI z dn. 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1422, ze zm.).

Warto również wspomnieć, że w ramach organizowania bezpiecznych warunków pracy pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan zabezpieczenia terenu zakładu pracy przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem – szczegółowe zasady postępowania w tym zakresie określają przede wszystkim niżej wymienione akty prawne:

ustawa z dn. 24.08.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2016 r. poz. 191, z późn. zm.),
ustawa z dn. 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1313, z późn. zm.),
MSWiA z dn. 07.06.2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 109, poz. 719, ze zm.).

Podstawowe obowiązki w zakresie bhp ciążące na pracodawcy oraz przedsiębiorcy niebędącym pracodawcą

Zgodnie z art. 207 § 2 k.p., pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Do obowiązków pracodawcy należy
w szczególności:

organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, co oznacza podejmowanie wszelkich niezbędnych działań zmierzających do ograniczenia lub wyeliminowania zagrożeń dla zdrowia bądź życia pracowników występujących w środowisku pracy (m.in. monitorowanie ryzyka zawodowego, stosowanie PN i odpowiednich zabezpieczeń oraz wyposażania stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia spełniające określone wymagania),
zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie i kontrolowanie wykonania tych poleceń (w tym celu pracodawca powołuje in. służbę lub komisję bhp lub wyznacza osoby odpowiedzialne za poszczególne aspekty organizacji bezpiecznej pracy, a także ułatwia działalność inspektorom SIP),
reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, z uwzględnieniem zmieniających się warunków wykonywania pracy,
zapewnienie rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
uwzględnienie ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, czyli przede wszystkim przez PIP oraz PIS, ale również przez inne organy uprawnione do stosowania określonych środków prawnych (np. Urząd Dozoru Technicznego czy Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska),
zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dn. 24.06.1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. z 2015 r. poz. 567), na podstawie własnych ustaleń, oddziałowego (wydziałowego) lub grupowego społecznego inspektora pracy – zakładowy społeczny inspektor pracy wydaje kierownikowi zakładu pracy, w formie pisemnej, zalecenie usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień.

Należy podkreślić, że koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bhp w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników – takie zastrzeżenie wprowadzono za pośrednictwem art. 207 § 2¹ k.p.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 k.p., osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy albo w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą (art. 304 § 1 k.p.).

Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 304 § 3 k.p. obowiązki określone w art. 207 § 2 k.p. stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:

na innej podstawie niż stosunek pracy,
prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

Ponadto pracodawca jest obowiązany:

zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów niebędących jego pracownikami,
zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia osobom niebiorącym udziału w procesie pracy – w razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp te osoby.

W związku z powyższym wymogiem pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bhp, w takim zakresie, w jakim jest to konieczne do realizowania spoczywających na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane (art. 237³ § 2¹ k.p.).

Obowiązki informacyjne pracodawców

W obecnym stanie prawnym, wynikającym z postanowień nowego art. 207¹ k.p., pracodawca jest obowiązany przekazywać pracownikom informacje o:

zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników,
działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania bądź ograniczenia powyżej wskazanych zagrożeń,
pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników. Informacja o tych pracownikach powinna obejmować następujące dane: imię i nazwisko, miejsce wykonywania pracy oraz nr telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej.

Współpraca pracodawców w zakresie bhp

Stosownie do treści art. 208 § 1 k.p., w razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

współpracować ze sobą,
wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników,
informować siebie nawzajem oraz pracowników lub innych przedstawicieli o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywania przez nich prac.

Należy podkreślić, że wyznaczenie koordynatora, o którym była wyżej mowa, nie zwalnia pracodawców z obowiązku zapewnienia odpowiednich warunków bhp zatrudnionym przez siebie pracownikom (art. 208 § 2 k.p.).

Ponadto, pracodawca, na którego terenie wykonują prace pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, jest obowiązany dostarczyć tym pracodawcom, w celu przekazania pracownikom tych pracodawców, informacje wskazane w art. 207¹ k.p.

Obowiązki pracodawcy w zakresie udzielania pierwszej pomocy oraz ochrony p.poż. i ewakuacji

Zgodnie z art. 209¹ § 1 k.p., pracodawca jest obowiązany:

1) zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,

2) wyznaczyć pracowników do:

a) udzielania pierwszej pomocy,
b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,

3) zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony p.poż.

Działania, o których mowa w art. 209¹ § 1 k.p., powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz rodzaju i poziomu występujących zagrożeń.

Liczba pracowników wymienionych w art. 209¹ § 1 pkt 2 k.p., ich szkolenie oraz wyposażenie powinny uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń.

W myśl art. 209¹ § 4 k.p., obowiązującego od 05.08.2009 r., w przypadku zatrudniania przez pracodawcę wyłącznie pracowników młodocianych lub niepełnosprawnych – działania w zakresie udzielania pierwszej pomocy oraz zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, o których mowa w art. 209¹ § 1 pkt 2 k.p., może wykonywać sam pracodawca. W takiej sytuacji szkolenie pracodawcy oraz jego wyposażenie powinno uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń.

Postępowanie w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia

W sytuacji gdy istnieje możliwość wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia, pracodawca jest obowiązany:

niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania mające na celu zapewnienie pracownikom odpowiedniej ochrony,
niezwłocznie dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające –
w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia – przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne.

Uwaga!

W razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany:

wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się
w miejsce bezpieczne,
do czasu usunięcia zagrożenia nie wydawać polecenia wznowienia pracy.

Zgodnie z brzmieniem art. 209³ § 1 k.p., pracodawca ma obowiązek umożliwić pracownikom, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla ich zdrowia lub życia albo dla zdrowia lub życia innych osób, podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – nawet bez porozumienia z przełożonym – na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych.

Pracownicy, którzy podjęli działania wskazane w art. 209³ § 1 k.p., nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji tych działań, pod warunkiem że nie zaniedbali swoich obowiązków.

Obowiązki osoby kierującej pracownikami

Przepisy kodeksowe (art. 212) nakładają określone obowiązki na osobę bezpośrednio kierującą pracownikami; do obowiązków tych należy:

organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
dbanie o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
organizacja, przygotowanie i prowadzenie prac z uwzględnieniem zabezpieczenia pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
dbanie o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
egzekwowanie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bhp,
zapewnienie wykonywania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Zgodnie z art. 213 § 1 k.p., w brzmieniu obowiązującym od 01.01.2012 r., pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp (obecnie projekty te nie muszą być pozytywnie zaopiniowane przez rzeczoznawców ds. bhp). Naruszenie powyższego przepisu jest zagrożone karą grzywny od 1000 zł do 30 000 zł (art. 283 § 2 pkt 2 k.p.).

Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać wymagania dotyczące bhp (art. 213 § 2 k.p.).

Z kolei przebudowa obiektu budowlanego (w którym znajdują się pomieszczenia pracy) powinna uwzględniać poprawę warunków bhp.

Powyżej przywołane przepisy stosuje się odpowiednio także wówczas, gdy budowa lub przebudowa dotyczy części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (art. 214 § 1 k.p.).

Ponadto pracodawca ma obowiązek utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Maszyny oraz inne urządzenia techniczne i narzędzia pracy

Stosownie do treści art. 215 k.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:

zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,
uwzględniały zasady ergonomii.

Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach (art. 217 k.p.).

Przywołane powyżej regulacje art. 215 i 217 k.p. stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy.

Pracodawca wyposaża w odpowiednie zabezpieczenia maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań określonych w art. 215 k.p. Jeżeli konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w odpowiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.

Konsultacje w zakresie bhp

Obowiązek konsultowania wszelkich działań dotyczących bhp

Zgodnie z art. 237^11a § 1 k.p. pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bhp.

Ustawodawca nie ograniczył zakresu tematycznego konsultacji, wyróżnił natomiast pięć elementów organizowania bezpiecznej pracy, które powinny być przedyskutowane w pierwszej kolejności.

Tak więc obowiązkiem konsultacji należy objąć zwłaszcza zagadnienia dotyczące:

zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji chemicznych i ich mieszanin, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,
oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych rodzajów pracy oraz informowania pracowników o tym ryzyku,
tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy, a także wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,
szkolenia pracowników w dziedzinie bhp.

Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzenia konsultacji, zwracając szczególną uwagę na to, aby prowadzenie konsultacji miało miejsce w godzinach pracy. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia (art. 237^11a § 3 k.p.).

Stosownie do treści art. 237^11a § 2 i 4 k.p., pracownicy lub ich przedstawiciele mają prawo:

przedstawiać pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych,
kierować do PIP umotywowane wnioski dotyczące spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników; powyższe wnioski stanowią przesłankę podjęcia przez inspektora pracy niezwłocznej kontroli stanu bezpieczeństwa w zakładzie pracy. Inspektorzy pracy mają prawo stosować środki prawne przewidziane w przepisach ustawy z dn. 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2018 r. poz. 623, z późn. zm.).

U pracodawcy, który powołał komisję bhp (dotyczy to więc pracodawców zatrudniających ponad 250 pracowników) konsultacje obejmujące problematykę bhp mogą być prowadzone w ramach tej komisji.
W takiej sytuacji uprawnienia wnioskodawcze, o których mowa w art. 237^11a § 2 i 4 k.p., przysługują pracownikom lub ich przedstawicielom wchodzącym w skład komisji.

Uwaga!

Pracownicy lub ich przedstawiciele, w tym także wchodzący w skład komisji bhp, nie mogą ponosić jakichkolwiek negatywnych dla nich konsekwencji z tytułu uczestnictwa w konsultacjach (art. 237^11a § 1 k.p.) lub korzystania z uprawnień wnioskodawczych określonych w art. 237^11a § 2 i 4 k.p. (art. 237^11a § 6 k.p.).

Tryb wyboru przedstawicieli pracowników mających uczestniczyć w konsultacjach

Przedstawiciele pracowników, którzy mają uczestniczyć w konsultacjach z pracodawcą w zakresie wszelkich spraw dotyczących bhp, wybierani są przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie funkcjonują – stosuje się przyjęty w danym zakładzie pracy tryb wyłaniania reprezentantów załogi.

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy (zwaną dalej „służbą bhp”) tworzy pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników. Pracodawca, który zatrudnia do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Zadania służby bhp może realizować również pracodawca, pod warunkiem jednak, że posiada ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania tych zadań oraz:

zatrudnia do 10 pracowników albo
zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów ustawy z dn. 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1376, ze zm.).

W razie braku kompetentnych pracowników – pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni:

spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp określone w § 4 rozp. RM z dn. 02.09.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704, ze zm.) oraz
ukończyć szkolenie w dziedzinie bhp dla pracowników służby bhp.

Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp (art. 237¹¹ § 3 k.p.).

Zgodnie z art. 237¹¹ § 4 k.p. właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.

Szczegółowy zakres działania, uprawnienia, organizację, liczebność i podporządkowanie służby bhp określono w rozp. RM z dn. 02.09.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704, ze zm.).

Służba bhp – pełniąca funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp – stanowi wyodrębnioną komórkę organizacyjną (jednoosobową lub wieloosobową) i podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką albo osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach dotyczących bhp. Niniejszą zasadę podległości organizacyjnej stosuje się także do pracownika, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp.

Służba bhp jest uprawniona m.in. do:

przeprowadzania kontroli stanu bhp, a także przestrzegania przepisów i zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,
występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w dziedzinie bhp,
występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych
w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp,
niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy
w zakładzie pracy, w części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.

Uprawnienia, o których wyżej mowa, przysługują również pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy, którym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp.

Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy

Obowiązkiem powołania komisji bezpieczeństwa i higieny pracy (zwanej dalej „komisją bhp”) stanowiącej organ o charakterze doradczym i opiniodawczym objęci są pracodawcy zatrudniający więcej niż 250 pracowników.

Komisję bhp tworzą – w równej liczbie – przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad pracownikami, oraz przedstawiciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy. Przewodniczenie pracom komisji bhp spoczywa na pracodawcy albo na osobie przez niego upoważnionej (np. pracowniku zajmującym się sprawami z zakresu bhp), a funkcję wiceprzewodniczącego pełni społeczny inspektor pracy. Przedstawiciele pracowników wybierani są przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli takie organizacje nie działają u danego pracodawcy – przez pracowników, w trybie przyjętym dla tego typu postępowania w zakładzie pracy.

Do zadań komisji bhp należy:

dokonywanie przeglądu warunków pracy oraz okresowej oceny stanu bhp,
opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bhp.

Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, przynajmniej raz na kwartał. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w posiedzeniach komisji pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Powyższa regulacja określa minimalną częstotliwość, z jaką powinny być zwoływane posiedzenia komisji. Generalnie rzecz biorąc posiedzenie komisji należy zorganizować zawsze wtedy, gdy wynika to z zaistniałych okoliczności (np. stwierdzenia uchybień w zakresie bezpieczeństwa pracy).

Wykonywanie wcześniej wymienionych zadań komisji bhp może się wiązać z koniecznością wykorzystania ekspertyz lub opinii specjalistów spoza zakładu pracy – dzieje się tak, jeżeli członkowie komisji nie dysponują odpowiednimi środkami (najczęściej technicznymi) niezbędnymi do realizacji ustawowych zobowiązań. Uzyskanie ekspertyz lub opinii specjalistów z zewnątrz wymaga uzgodnienia z pracodawcą, który ponosi koszty danego przedsięwzięcia.

Szkolenia pracowników w dziedzinie bhp

Pracownik nie może zostać dopuszczony do pracy, do wykonywania której nie posiada dostatecznej znajomości przepisów i zasad bhp.
W związku z tym pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym obszarze.

Wyjątkowo szkolenie wstępne nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez pracownika pracy na tym samym stanowisku, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Ponadto, szkolenie okresowe nie jest wymagane w przypadku określonym w art. 237³ k.p. par. 2², z zastrzeżeniami przewidzianymi w par. 2³ i 2⁴ tego przepisu.

Zakres tematyczny szkoleń bhp oraz zasady i tryb ich przeprowadzania określono w rozp. MGiP z dn. 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, z późn. zm.). Szczegółowe omówienie problematyki szkoleń w dziedzinie bhp zawarto w pkt 4 nin. rozdziału. Wzór karty szkolenia wstępnego został zamieszczony w Dziale 5 (rubryka Druki „ogólne” poz. 3).

Przydzielenie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego

Środki ochrony indywidualnej

Zgodnie z treścią art. 237⁶ k.p. pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz przekazywać mu informacje o sposobach posługiwania się tymi środkami.

Środkami ochrony indywidualnej są wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określono w zał. nr 2 do rozp. MPiPS z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).

W myśl ogólnej zasady, środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub nie ma możliwości ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej albo odpowiedniej organizacji pracy.

Dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej powinny:

być adekwatne do istniejącego zagrożenia, a ponadto nie powodować same z siebie zwiększonego zagrożenia,
uwzględniać konkretne warunki istniejące w danym miejscu pracy,
uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,
być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po przeprowadzeniu niezbędnych regulacji,
spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach.

Jeżeli zachodzi konieczność stosowania więcej niż jednego środka ochrony indywidualnej (przy występowaniu co najmniej dwu różnych zagrożeń) – środki te powinny stwarzać możliwość ich wzajemnego dopasowania bez zmniejszania ich właściwości ochronnych.

Pracodawca określa w zakładowych przepisach warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, a szczególnie czas i przypadki, w których powinny być używane. Ustalenia, o których mowa, wymagają uwzględnienia stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania wspomnianych środków.

Środki ochrony indywidualnej należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem oraz wg instrukcji przekazanej przez pracodawcę, która powinna:

być zrozumiała dla pracowników,
określać sposoby używania środków ochrony indywidualnej, ich kontroli i konserwacji.

Dokonując wyboru środków ochrony indywidualnej pracodawca analizuje i ocenia zagrożenia, których nie można uniknąć innymi metodami, określa cechy, jakie muszą posiadać wspomniane środki oraz porównuje ceny dostępnych na rynku środków charakteryzujących się zbliżonymi cechami i jakością.

Zasadnicze wymagania dla środków ochrony indywidualnej, procedury oceny zgodności oraz sposób oznakowania tych środków i wzór znaku CE – zostały określone w przepisach rozp. MG z dn. 21.12.2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. nr 259, poz. 2173).

Kto wbrew obowiązkowi określonemu w art. 237⁶ § 3 k.p. dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności – podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł (art. 283 § 2 pkt 4 k.p.).

Przy ustalaniu środków ochrony indywidualnej niezbędnych do stosowania przy określonych pracach pracodawca powinien uwzględniać wskazania zawarte w:

Tabeli 1. „Zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej” zawartej w załączniku nr 2 do rozp. MPiPS z dn. 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.),
Tabeli 2. „Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej” znajdującej się w załączniku nr 2 do ww. rozp.,
Tabeli 3. „Rodzaje środków ochrony indywidualnej” zamieszczonej w załączniku 2 do ww. rozp.

Odzież i obuwie robocze

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze – spełniające wymagania określone w PN – w następujących okolicznościach:

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
w przypadkach uzasadnionych względami technologicznymi, sanitarnymi lub bhp.

Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników – za ich zgodą – własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bhp. Powyższa możliwość nie dotyczy jednak stanowisk, na których wykonywane są prace związane z obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi bądź promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi.

Należy zaznaczyć, że pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego – w warunkach, gdy jest to dopuszczalne – pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny (art. 237⁷ § 4 k.p.).

W obecnym stanie prawnym ustalenie rodzajów środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne – leży wyłącznie w kompetencji pracodawcy bez konieczności konsultowania się w tym zakresie z zakładową organizacją związkową lub reprezentacją załogi; dotyczy to także określenia przez pracodawcę przewidywanych okresów użytkowania odzieży i obuwia roboczego (nowe brzmienie art. 237⁸ § 1 k.p.).

Zarówno środki ochrony indywidualnej, jak również obuwie i odzież robocza przekazywane pracownikom – stanowią własność pracodawcy.

Utrzymanie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego w należytym stanie – tak aby posiadały właściwości ochronne i użytkowe – stanowi kolejny obowiązek pracodawcy. W tym samym stopniu dotyczy to także prania, konserwacji, naprawy, odpylania wymienionych środków oraz obuwia i odzieży roboczej.

Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania ekwiwalentu pieniężnego ustalonego przez pracodawcę w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika (art. 237⁹ § 3 k.p.).

Jeżeli w danym zakładzie pracy stosuje się procesy pracy powodujące skażenie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi – pracodawca jest obowiązany zapewnić miejsce przeznaczone do wyłącznego przechowywania skażonych przedmiotów.

Powierzenie pracownikom prania, konserwacji, odpylania i odkażania skażonych przedmiotów jest niedopuszczalne (art. 237¹⁰ § 2 k.p.).

Maciej Ofierski