Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli

2019-08-21

446

Kwestie związane z odpowiedzialnością dyscyplinarną nauczycieli reguluje obszerny rozdział 10 KN (art. 75–85z). Szczegółowe rozwiązania zawarto natomiast w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 85v KN – tj. w rozp. MEN z dn. 25.05.2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 741).

Ogólne zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej

Zgodnie z art. 75 ust. 1 KN nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN. Oznacza to, że odpowiedzialność dyscyplinarna dotyczy wszystkich nauczycieli niezależnie od stopnia awansu zawodowego i podstawy zatrudnienia.

Jednocześnie do nauczycieli stosuje się przepisy Kodeksu pracy dotyczące odpowiedzialności porządkowej – oznacza to, że za uchybienia przeciwko porządkowi pracy, w rozumieniu art. 108 k.p., wymierza się nauczycielom kary porządkowe zgodnie z Kodeksem pracy (na ten temat patrz pkt 2 nin. rozdziału).

Kar porządkowych nie wymierza się za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. O popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka dyrektor szkoły, a w przypadku popełnienia takiego czynu przez dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, zawiadamia rzecznika dyscyplinarnego, o którym mowa w art. 83 KN, nie później niż wciągu 3 dni roboczych od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu.

Należy zaznaczyć, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej niezależnie od odpowiedzialności karnej – tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 11.05.2001 r. (sygn. akt III SZ 2/00, OSNP 2001/17/545). Oznacza to, że jeżeli nauczyciel popełni czyn powodujący odpowiedzialność dyscyplinarną, a ten czyn w świetle Kodeksu karnego stanowi przestępstwo, to poniesie odpowiedzialność zarówno dyscyplinarną, jak i karną.

Ilekroć poniżej jest mowa o dyrektorze szkoły, należy przez to rozumieć także kierownika szkoły polskiej, o której mowa w art. 4 pkt 29d u.p.o.

Podstawowe obowiązki nauczyciela

Zgodnie z art. 6 KN katalog podstawowych obowiązków nauczyciela, którym uchybienie jest zagrożone odpowiedzialnością dyscyplinarną, obejmuje:

rzetelne realizowanie zadań związanych z powierzonym stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
wspieranie każdego ucznia w jego rozwoju;
dążenie do pełni własnego rozwoju osobowego;
doskonalenie się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły;
kształcenie i wychowywanie młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
dbanie o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Rodzaje kar dyscyplinarnych

Katalog kar dyscyplinarnych, zawarty w art. 76 ust. 1 KN, jest enumeratywny, co oznacza, że nauczycielowi nie mogą być wymierzone inne kary niż te wymienione w przepisie, a są to:

nagana z ostrzeżeniem,
zwolnienie z pracy,
zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania,
wydalenie z zawodu nauczyciela (równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela).

Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna. Rozwiązanie stosunku pracy po popełnieniu czynu stanowiącego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej nie stanowi przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz wymierzenia kary dyscyplinarnej. Odpis prawomocnego orzeczenia o ukaraniu karą dyscyplinarną wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela.

Komisje dyscyplinarne

Dwie instancje

Zgodnie z art. 77 ust. 1 KN w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli orzekają komisje dyscyplinarne. W I instancji są to:

a) komisja dyscyplinarna przy wojewodzie właściwa dla nauczycieli wszystkich szkół funkcjonujących na terenie województwa (właściwość miejscową tej komisji ustala się według miejsca zatrudnienia nauczyciela w chwili popełnienia czynu stanowiącego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej),

b) komisja dyscyplinarna przy MEN dla nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1a KN.

W II instancji są to komisje powołane do rozpatrywania odwołań od orzeczeń wydanych w I instancji:

a) odwoławcza komisja dyscyplinarna przy MEN,

b) odwoławcza komisja dyscyplinarna przy MKiDN.

Skład komisji

Komisja dyscyplinarna I instancji składa się z co najmniej 5 członków. Odwoławcza komisja dyscyplinarna składa się z co najmniej 10 członków. Komisję dyscyplinarną powołuje się na okres czteroletniej kadencji.

Wymagania wobec członków komisji dyscyplinarnych określa art. 78 ust. 1 KN – członkiem komisji może być nauczyciel:

1) który posiada stopień nauczyciela mianowanego albo dyplomowanego;

2) który posiada co najmniej pięcioletni staż pracy pedagogicznej w przedszkolu, szkole lub placówce, publicznej lub niepublicznej, lub innych jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 KN;

3) który ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z praw publicznych;

4) który nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;

5) który nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną;

6) wobec którego nie toczy się postępowanie karne w sprawie o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne;

7) który posiada nieposzlakowaną opinię.

Zasady tworzenia komisji

Członków komisji dyscyplinarnej I instancji, o której mowa w art. 77 ust. 1 pkt 1 lit. a, oraz członków odwoławczej komisji dyscyplinarnej powołuje, odwołuje oraz ustala ich liczbę, w drodze zarządzenia, odpowiednio wojewoda, MEN lub MKiDN.

Członków komisji dyscyplinarnej I instancji, o której mowa w art. 77 ust. 1 pkt 1 lit. b, powołuje, odwołuje oraz ustala ich liczbę, w drodze zarządzenia, MEN, spośród:

1) pracowników urzędu obsługującego tego ministra;

2) pracowników jednostek podległych temu ministrowi;

3) nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1a KN.

Kandydatów na członków komisji dyscyplinarnych I instancji mogą zgłaszać:

a) rady pedagogiczne szkół objętych właściwością danej komisji dyscyplinarnej – spośród nauczycieli zatrudnionych w danej szkole,

b) organy sprawujące nadzór pedagogiczny – spośród pracowników zatrudnionych w tych organach,

c) organy właściwych wojewódzkich struktur reprezentatywnych związków zawodowych zrzeszających nauczycieli w rozumieniu ustawy z dn. 24.07.2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2232).

Kandydatów na członków odwoławczej komisji dyscyplinarnej mogą zgłaszać:

a) organy sprawujące nadzór pedagogiczny – spośród pracowników zatrudnionych w tych organach oraz nauczycieli zatrudnionych w szkołach objętych właściwością danego organu spośród kandydatów zgłoszonych przez rady pedagogiczne tych szkół,

b) organy reprezentatywnych związków zawodowych zrzeszających nauczycieli w rozumieniu ustawy z dn. 24.07.2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2232).

Organ zgłaszający kandydata na członka komisji dyscyplinarnej przedstawia uzasadnienie rekomendujące daną osobę do pełnienia obowiązków członka komisji dyscyplinarnej.

Obowiązków członka komisji dyscyplinarnej nie można pełnić dłużej niż przez dwie pełne następujące po sobie kadencje.

Członka komisji dyscyplinarnej odwołuje się przed upływem kadencji komisji w przypadku złożenia rezygnacji albo niespełniania warunków, o których mowa w art. 78 ust. 1 KN. Członka komisji dyscyplinarnej można odwołać przed upływem kadencji komisji w przypadku:

niewykonywania przez niego obowiązków członka komisji;
zachowania uchybiającego godności członka komisji.

W przypadku śmierci członka komisji albo odwołania go przed upływem kadencji komisji, organ, przy którym działa komisja, może powołać w jej skład nowego członka na okres do końca kadencji komisji (przepisy art. 78 ust. 3 i 4 KN stosuje się). Członek komisji przechodzący w czasie trwania kadencji komisji na emeryturę, rentę lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne pełni swoje obowiązki do końca kadencji komisji.

Wykonywanie zadań w komisji dyscyplinarnej przez jej członków jest traktowane na równi z wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Szkoła lub organ zatrudniający nauczyciela powołanego na członka komisji udziela mu zwolnienia od pracy na czas niezbędny do pełnienia funkcji w komisji.

Zgodnie z art. 80 ust. 1 KN organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna, powołuje spośród członków tej komisji przewodniczącego oraz co najmniej dwóch jego zastępców. MEN powołuje przewodniczącego komisji dyscyplinarnej I instancji, o której mowa w art. 77 ust. 1 pkt 1 lit. b KN, oraz jego zastępców spośród członków tej komisji, będących pracownikami urzędu obsługującego tego ministra lub jednostek podległych temu ministrowi.

Skład orzekający

Zgodnie z art. 81 ust. 1 i 2 KN komisja dyscyplinarna I instancji orzeka w składzie 3 członków, natomiast odwoławcza komisja dyscyplinarna orzeka w składzie 3 lub 5 członków w zależności od tego, jaką karę orzekła komisja I instancji. Jeżeli orzeczona została nagana z ostrzeżeniem, zwolnienie z pracy, zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania – w składzie komisji odwoławczej zasiada 3 członków. Jeżeli orzeczona została najsurowsza kara, czyli wydalenie z zawodu nauczyciela, w składzie komisji odwoławczej zasiada 5 członków.

Do składu orzekającego komisji dyscyplinarnej I instancji, o której mowa w art. 77 ust. 1 pkt 1 lit. a KN, wchodzi co najmniej jeden nauczyciel zatrudniony w szkole tego samego typu, a do składu odwoławczej komisji dyscyplinarnej – co najmniej dwóch nauczycieli zatrudnionych w szkole tego samego typu co nauczyciel, którego dotyczy postępowanie.

Do składu orzekającego komisji dyscyplinarnej nie mogą być wyznaczeni członkowie komisji, którzy poprzednio brali udział w sprawie w jakimkolwiek charakterze.

Przewodniczący komisji dyscyplinarnej wyznacza skład orzekający w danej sprawie, w tym przewodniczącego składu orzekającego. Przewodniczący komisji dyscyplinarnej I instancji, o której mowa w art. 77 ust. 1 pkt 1 lit. b KN, może wyznaczyć inne miejsce posiedzenia składu orzekającego niż siedziba komisji, w tym za granicą.

Członek składu orzekającego podlega wyłączeniu od udziału w rozpoznawaniu sprawy, jeżeli:

1) sprawa dotyczy go bezpośrednio;

2) jest lub był małżonkiem obwinionego, jego obrońcy lub rzecznika dyscyplinarnego;

3) jest krewnym, powinowatym w linii prostej lub przełożonym obwinionego, jego obrońcy lub rzecznika dyscyplinarnego albo pozostaje z nimi w stosunku przysposobienia lub w służbowej zależności od nich;

4) był świadkiem czynu, którego dotyczy postępowanie.

Wyłączenie członka składu orzekającego od udziału w rozpoznawaniu sprawy może nastąpić również na uzasadniony wniosek członka składu orzekającego, rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego lub jego obrońcy, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie między nim a rzecznikiem dyscyplinarnym, obwinionym lub jego obrońcą okoliczności, które mogą wywołać wątpliwości co do jego bezstronności.

Wniosek o wyłączenie członka składu orzekającego może być zgłoszony do czasu zamknięcia postępowania dowodowego w czasie rozprawy. O wyłączeniu członka składu orzekającego decyduje przewodniczący komisji dyscyplinarnej.

Rzecznik dyscyplinarny

Niezwykle ważna rola w postępowaniu dyscyplinarnym wobec nauczycieli przypada rzecznikowi dyscyplinarnemu. Po otrzymaniu przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna, wiadomości o uchybieniu godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela, pierwszym krokiem jest bowiem wszczęcie przez rzecznika dyscyplinarnego – na polecenie tego organu – postępowania wyjaśniającego. Zadaniem rzecznika jest przeprowadzenie czynności mających ustalić zasadność zarzutu stawianego nauczycielowi oraz okoliczności przewinienia.

Zgodnie z art. 83 ust. 1 KN organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna, powołuje rzecznika dyscyplinarnego i co najmniej dwóch jego zastępców, spośród pracowników urzędu obsługującego ten organ.

MEN, przy którym działa komisja dyscyplinarna I instancji, o której mowa w art. 77 ust. 1 pkt 1 lit. b KN, powołuje rzecznika dyscyplinarnego oraz jego zastępców spośród pracowników urzędu obsługującego tego ministra lub jednostek podległych temu ministrowi.

Rzecznik dyscyplinarny i jego zastępcy są związani poleceniami organu, który ich powołał. Organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna, może odwołać rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców w każdym czasie z ważnych powodów. Wykonywanie zadań przez rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców jest traktowane na równi z wykonywaniem obowiązków pracowniczych.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 KN rzecznik dyscyplinarny podlega wyłączeniu od udziału w sprawie, jeżeli sprawa dotyczy go bezpośrednio, jego małżonka, krewnego lub powinowatego w linii prostej albo osoby pozostającej z nim w stosunku przysposobienia. Rzecznik dyscyplinarny może zostać wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że między nim a nauczycielem, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub jego obrońcą zachodzą okoliczności niewymienione wyżej, które mogą wywołać wątpliwość co do jego bezstronności. O wyłączeniu rzecznika decyduje organ, który go powołał. Obowiązki wyłączonego rzecznika wykonuje jego zastępca. Czynności rzecznika, który został wyłączony od udziału w sprawie, dokonane, zanim nastąpiło wyłączenie, pozostają w mocy. Organ, który powołał rzecznika, lub komisja dyscyplinarna mogą postanowić o ponownym przeprowadzeniu określonych czynności.

Postępowanie wyjaśniające

Zgodnie z art. 85 ust. 1 KN rzecznik dyscyplinarny powołany przy komisji dyscyplinarnej I instancji wszczyna postępowanie wyjaśniające na polecenie organu, który go powołał.

Zawiadomienie

O wszczęciu postępowania wyjaśniającego rzecznik zawiadamia nauczyciela, którego dotyczy to postępowanie, oraz dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – tego nauczyciela oraz organ prowadzący szkołę. O wszczęciu postępowania wyjaśniającego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka rzecznik dyscyplinarny zawiadamia także Rzecznika Praw Dziecka. Zgodnie z § 1 cyt. rozp. w zawiadomieniu tym rzecznik informuje, w związku z jakim czynem uchybiającym godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela jest prowadzone postępowanie wyjaśniające.

Przebieg postępowania

Postępowanie wyjaśniające powinno być przeprowadzone bez zbędnej zwłoki. Obowiązki, które rzecznik wykonuje w toku tego postępowania, określa § 3 cyt. rozp., zgodnie z którym rzecznik:

1) dąży do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, badając i uwzględniając wszelkie okoliczności w celu ustalenia, czy został popełniony czyn uchybiający godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela albo czy zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 85 ust. 4 KN;

2) zbiera, przeprowadza, zabezpiecza i utrwala dowody konieczne do wyjaśnienia sprawy, w tym przesłuchuje świadków i zasięga opinii biegłych;

3) uzyskuje stanowisko nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, wobec stawianych zarzutów i zebranych dowodów oraz odbiera jego wyjaśnienia, chyba że nauczyciel odmówił złożenia wyjaśnień.

Nauczycielowi, w którego sprawie toczy się postępowanie wyjaśniające, przysługuje prawo do korzystania z wybranego przez siebie obrońcy (art. 85d ust. 1 KN). O ustanowieniu obrońcy nauczyciel zawiadamia niezwłocznie rzecznika dyscyplinarnego (§ 4 cyt. rozp.).

O terminie i miejscu przeprowadzenia czynności w toku postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny zawiadamia nauczyciela, którego dotyczy to postępowanie, jego obrońcę oraz dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – tego nauczyciela, jego obrońcę oraz organ prowadzący szkołę.W celu przeprowadzenia dowodów w postępowaniu wyjaśniającym, wzywając nauczyciela, którego dotyczy to postępowanie, świadków i biegłych, w wezwaniu należy oznaczyć rzecznika dyscyplinarnego oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, czasie i miejscu ma się stawić wzywana osoba i czy jej stawiennictwo jest obowiązkowe. Rzecznik dyscyplinarny wyznacza psychologa obecnego przy przesłuchaniu świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 18 lat (§ 6–8 cyt. rozp.).

Z czynności podejmowanych w toku postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny lub wyznaczona przez niego osoba sporządzają protokół – szczegółowe przepisy zawiera § 9 cyt. rozp.

Wynik postępowania

Zgodnie z § 10 cyt. rozp. po zakończeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny niezwłocznie:

1) powiadamia nauczyciela i jego obrońcę o zakończeniu tego postępowania, udostępnia nauczycielowi do wglądu zebrane dowody oraz umożliwia mu złożenie dodatkowych wyjaśnień;

2) przedstawia wyniki postępowania wyjaśniającego organowi, który polecił wszczęcie tego postępowania.

W myśl art. 85 ust. 3 KN po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny, za zgodą organu, który go powołał:

kieruje do komisji dyscyplinarnej I instancji wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego albo
wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego.

Powyższą dyspozycję uszczegóławia § 11 cyt. rozp. Stanowi on bowiem, że jeżeli dowody zebrane w postępowaniu wyjaśniającym uprawdopodabniają, że nauczyciel, którego dotyczy to postępowanie, popełnił czyn uchybiający godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela, rzecznik dyscyplinarny, za zgodą organu, który go powołał, sporządza wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego i niezwłocznie kieruje go do komisji I instancji wraz z aktami sprawy. Zakres informacji zawartych we wniosku określa ust. 2 tego przepisu – m.in. rzecznik proponuje w nim karę dyscyplinarną oraz przedstawia uzasadnienie, oparte oczywiście na wynikach postępowania wyjaśniającego. Zgodnie z § 12 cyt. rozp. o przekazaniu ww. wniosku komisji I instancji zawiadamia się nauczyciela, którego dotyczyło postępowanie wyjaśniające, jego obrońcę oraz dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – tego nauczyciela, jego obrońcę oraz organ prowadzący szkołę. O przekazaniu komisji I instancji wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka zawiadamia się także Rzecznika Praw Dziecka.

Jeżeli jednak zachodzą przesłanki określone w art. 85 ust. 4 KN, rzecznik dyscyplinarny, za zgodą organu, który go powołał, wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego. Postanowienie takie wydaje się, jeżeli:

1) postępowanie wyjaśniające nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela czynu uchybiającego godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela;

2) za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 k.p., chyba że popełniony czyn narusza prawa i dobro dziecka;

3) nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w jednostkach organizacyjnych,
o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1a i 2 KN;

4) nauczyciel zmarł;

5) postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się;

6) nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Zasady sporządzania postanowienia o umorzeniu postępowania wyjaśniającego określa § 13 ust. 2 cyt. rozp. – zawiera ono m.in. pouczenie o prawie złożenia zażalenia, o którym niżej. Postanowienie to doręcza się nauczycielowi, którego dotyczyło postępowanie wyjaśniające, jego obrońcy oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi, jego obrońcy oraz organowi prowadzącemu szkołę. W przypadku umorzenia postępowania wyjaśniającego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka postanowienie doręcza się także Rzecznikowi Praw Dziecka. W przypadku umorzenia postępowania wyjaśniającego z powodu śmierci nauczyciela ww. postanowienie pozostawia się w aktach sprawy.

Zażalenie

Nowością w stosunku do stanu prawnego obowiązującego przed 31.05.2016 r. jest regulacja zawarta w art. 85 ust. 5 KN, zgodnie z którą na postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego służy zażalenie do komisji dyscyplinarnej I instancji – zażalenie składa się w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Takie prawo przysługuje: nauczycielowi, którego dotyczy to postępowanie, oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony,
a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi oraz organowi prowadzącemu szkołę. Ponadto, jeżeli postępowanie wyjaśniające dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka, zażalenie na postanowienie o umorzeniu tego postępowania może złożyć Rzecznik Praw Dziecka – RPD składa zażalenie do komisji dyscyplinarnej I instancji w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia.

Zgodnie z § 17 ust. 1 cyt. rozp. komisja I instancji rozpatruje zażalenie na postanowienie rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania, na posiedzeniu niejawnym, w składzie 3 członków. Skład orzekający wydaje:

postanowienie o utrzymaniu w mocy postanowienia o umorzeniu albo
postanowienie o uchyleniu postanowienia o umorzeniu oraz o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i kieruje sprawę na rozprawę, albo
postanowienie o uchyleniu postanowienia o umorzeniu oraz o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i przekazuje akta sprawy rzecznikowi dyscyplinarnemu w celu uzupełnienia w wyznaczonym przez skład orzekający terminie postępowania wyjaśniającego, wskazując kierunek, w jakim ma nastąpić uzupełnienie tego postępowania.

Powyższe postanowienie doręcza się rzecznikowi dyscyplinarnemu, nauczycielowi, którego dotyczyło postępowanie wyjaśniające, jego obrońcy oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi, jego obrońcy oraz organowi prowadzącemu szkołę. Jeżeli postępowanie wyjaśniające dotyczyło czynu naruszającego prawa i dobro dziecka, postanowienie doręcza się także Rzecznikowi Praw Dziecka.

Postanowienie komisji dyscyplinarnej I instancji jest ostateczne.

Przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej

Zgodnie z art. 85o ust. 1 KN postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna I instancji, wiadomości o popełnieniu czynu uchybiającego godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela, oraz po upływie 3 lat od popełnienia tego czynu. Jeżeli w okresie, o którym wyżej mowa, wszczęto postępowanie dyscyplinarne, karalność czynu uzasadniającego nałożenie kary dyscyplinarnej ustaje z upływem 5 lat od dnia popełnienia tego czynu.

W przypadku popełnienia czynu o charakterze seksualnym na szkodę małoletniego przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 24. roku życia.

Jeżeli nauczyciel, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, z powodu nieobecności w pracy nie ma możliwości złożenia wyjaśnień, bieg trzymiesięcznego terminu, o którym wyżej mowa, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia jego stawienia się do pracy.

Bieg pięcioletniego terminu, o którym wyżej mowa, ulega zawieszeniu od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania dyscyplinarnego, o którym mowa w art. 85f ust. 1 KN, do dnia powzięcia przez przewodniczącego komisji dyscyplinarnej wiadomości o ustaniu przeszkody albo o prawomocnym zakończeniu postępowania karnego albo postępowania w sprawach o wykroczenia.

Jeżeli czyn stanowi przestępstwo, okresy, o których wyżej mowa, nie mogą być krótsze niż okres przedawnienia karalności tego przestępstwa.

Jeżeli czyn narusza prawa i dobro dziecka, postępowanie dyscyplinarne może być wszczęte także po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna I instancji, wiadomości o popełnieniu czynu uchybiającego godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom nauczyciela.

Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego

Zgodnie z § 18 ust. 1 cyt. rozp. po otrzymaniu wniosku rzecznika dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przewodniczący komisji I instancji kieruje sprawę na posiedzenie niejawne. Powinno się ono odbyć w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku. Na posiedzeniu niejawnym skład orzekający wydaje:

postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i skierowaniu sprawy na rozprawę albo
postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, albo
postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i przekazuje akta sprawy rzecznikowi dyscyplinarnemu w celu uzupełnienia w wyznaczonym przez skład orzekający terminie: postępowania wyjaśniającego, wskazując kierunek, w jakim ma nastąpić uzupełnienie tego postępowania, lub wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, wskazując zakres uzupełnienia tego wniosku.

Powyższe postanowienie doręcza się rzecznikowi dyscyplinarnemu, nauczycielowi, którego dotyczyło postępowanie wyjaśniające, jego obrońcy oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi, jego obrońcy oraz organowi prowadzącemu szkołę. Nauczycielowi i jego obrońcy wraz z postanowieniem o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego doręcza się odpis wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Jeżeli postępowanie dyscyplinarne dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka, postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego doręcza się także Rzecznikowi Praw Dziecka.

Zgodnie z art. 85b ust. 1 pkt 2 KN komisja dyscyplinarna I instancji wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, jeżeli:

a) postępowanie wyjaśniające nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela zarzucanego mu czynu,

b) zarzucany czyn nie zawiera znamion uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela,

c) za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 k.p., chyba że popełniony czyn narusza prawa i dobro dziecka;

d) nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1a i 2 KN,

e) nauczyciel zmarł,

f) postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się,

g) nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego nauczycielowi, którego dotyczy wniosek o wszczęcie tego postępowania, oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi oraz organowi prowadzącemu szkołę, służy zażalenie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej. Zażalenie składa sięw terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka Rzecznikowi Praw Dziecka służy zażalenie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia.

Zgodnie z § 19 ust. 1 cyt. rozp. zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego odwoławcza komisja dyscyplinarna rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym w składzie 3 członków. Skład orzekający wydaje:

postanowienie o utrzymaniu w mocy postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego albo
postanowienie o uchyleniu postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i przekazuje akta sprawy przewodniczącemu komisji I instancji.

Powyższe postanowienie doręcza się rzecznikowi dyscyplinarnemu, nauczycielowi, którego dotyczyło postępowanie wyjaśniające, jego obrońcy oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi, jego obrońcy oraz organowi prowadzącemu szkołę. W przypadku zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka postanowienie doręcza się także Rzecznikowi Praw Dziecka.

Postanowienie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest ostateczne.

Podstawowe zasady orzekania

Regulacje zawarte w art. 85a ust. 1–6 KN określają podstawowe zasady obowiązujące w zakresie orzekania:

komisje dyscyplinarne są niezawisłe w zakresie orzekania (oznacza to, że ich członkowie przy orzekaniu są wolni od jakichkolwiek nacisków i wpływów oraz podlegają wyłącznie obowiązującym przepisom prawa i własnemu wewnętrznemu przekonaniu);
jeżeli w sprawie będącej przedmiotem postępowania dyscyplinarnego zapadł prawomocny skazujący wyrok sądowy, komisja dyscyplinarna jest związana ustaleniami sądu w zakresie winy;
komisja dyscyplinarna orzeka na rozprawie lub na posiedzeniu niejawnym;
rozstrzygnięcia komisji dyscyplinarnej zapadają w formie orzeczeń i postanowień;
orzeczenie co do istoty sprawy może być wydane wyłącznie na rozprawie;
orzeczenia i postanowienia zapadają zwykłą większością głosów;
orzeczenia komisji dyscyplinarnych wydane na rozprawie są ogłaszane jawnie.

Definicja oraz prawa obwinionego

W świetle art. 85c ust. 1 KN obwinionym jest nauczyciel, któremu doręczono postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego. Obwinionego nie uważa się za winnego zarzucanego mu czynu, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina stwierdzona prawomocnym orzeczeniem komisji dyscyplinarnej. Ponadto niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obwinionego.

W postępowaniu dyscyplinarnym obwiniony ma prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy, przy czym obrońcą nie może być członek komisji dyscyplinarnej, przed którą toczy się postępowanie. Obwiniony może mieć jednocześnie nie więcej niż dwóch obrońców z wyboru. Zgodnie z § 15 cyt. rozp. o ustanowieniu obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym obwiniony zawiadamia niezwłocznie przewodniczącego komisji I instancji.

W przypadku gdy rzecznik dyscyplinarny wnosi o orzeczenie najsurowszej kary, czyli wydalenie z zawodu nauczyciela, a obwiniony nie ma obrońcy z wyboru, przewodniczący składu orzekającego wyznacza obrońcę z urzędu. Zgodnie z § 22 ust. 1 cyt. rozp. wyznaczenie obrońcy z urzędu następuje nie później niż na 14 dni przed terminem rozprawy. Listę obrońców z urzędu ustala MEN w drodze zarządzenia, a przepisy art. 77 ust. 5, art. 78 ust. 3, 4 i 6 oraz art. 79 ust. 1–3 KN stosuje się odpowiednio.

Obrońcy z urzędu przysługuje wynagrodzenie za udział w postępowaniu dyscyplinarnym. Obrońca ma obowiązek zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem czynności obrońcy.

Zgodnie z art. 85e ust. 1 KN rozprawa jest jawna. Przepisy określają jednak przesłanki wyłączenia jawności rozprawy – może to nastąpić ze względu na zakłócenie spokoju publicznego, obrazę dobrych obyczajów lub naruszenie ważnego interesu prywatnego. Przez „ważny interes prywatny” należy rozumieć sytuacje odnoszące się do istotnej sfery prywatnej uczestnika postępowania, w szczególności świadków i obwinionego, których publiczne ujawnienie mogłoby realnie, a dodatkowo zbędnie, wyrządzić krzywdę temu uczestnikowi albo innym osobom, np. dotyczyć okoliczności hańbiących określoną osobę lub jej stanu zdrowia.

Wyłączenie jawności rozprawy zarządza przewodniczący składu orzekającego – jeżeli podejmie taką decyzję, na rozprawie mogą być obecne po dwie osoby wskazane przez obwinionego i rzecznika dyscyplinarnego.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie obwinionego lub jego obrońcy nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. W przypadku uznania za usprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie obwinionego lub jego obrońcy, przewodniczący składu orzekającego wydaje postanowienie o odroczeniu rozprawy, ustalając jej nowy termin.

Zgodnie z art. 85i ust. 2 KN na każdym etapie postępowania wyjaśniającego nauczyciel, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub jego obrońca, a na każdym etapie postępowania dyscyplinarnego – obwiniony lub jego obrońca, mogą przeglądać akta sprawy oraz sporządzać z nich notatki i kopie.

Możliwość zawieszenia postępowania dyscyplinarnego

W myśl art. 85f ust. 1 KN jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania dyscyplinarnego lub jeżeli o ten sam czyn wszczęto postępowanie karne albo postępowanie w sprawach o wykroczenia, przewodniczący składu orzekającego może wydać postanowienie o zawieszeniu postępowania dyscyplinarnego na czas trwania przeszkody lub postępowania karnego albo postępowania w sprawach o wykroczenia.

Na takie postanowienie rzecznikowi dyscyplinarnemu oraz obwinionemu lub jego obrońcy służy zażalenie do komisji odwoławczej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia. Przewodniczący składu orzekającego podejmuje zawieszone postępowanie dyscyplinarne nie później niż w terminie 30 dni od dnia powzięcia wiadomości o ustaniu przeszkody, o której wyżej mowa, albo o prawomocnym zakończeniu postępowania karnego albo postępowania w sprawach o wykroczenia.

Dowody i świadkowie

Zgodnie z art. 85g ust. 1 KN w postępowaniu wyjaśniającym dowody są przeprowadzane przez rzecznika dyscyplinarnego, a w postępowaniu dyscyplinarnym – przez komisję dyscyplinarną. Nie wyłącza to prawa do zgłoszenia wniosku dowodowego przez nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwinionego.

W postępowaniu wyjaśniającym i postępowaniu dyscyplinarnym rzecznik dyscyplinarny lub komisja dyscyplinarna mogą przesłuchiwać świadków, zbierać i przeprowadzać wszelkie dowody konieczne dla wyjaśnienia sprawy, w tym zasięgać opinii biegłych, oraz przeglądać akta osobowe odpowiednio nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwinionego, a także sporządzać z nich notatki i kopie.

W postępowaniu wyjaśniającym i postępowaniu dyscyplinarnym należy przesłuchać odpowiednio nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwinionego oraz umożliwić mu złożenie wyjaśnień mogących mieć znaczenie dla sprawy.

Odmowa złożenia wyjaśnień przez nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub niezłożenie wyjaśnień z przyczyn leżących po stronie tego nauczyciela nie stanowi przeszkody w złożeniu przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.

Istotne ograniczenia w przesłuchiwaniu nieletnich świadków wprowadza art. 85h KN – ma to na celu zwiększenie ochrony nieletnich oraz zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa. W postępowaniu wyjaśniającym świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 18. roku życia, można przesłuchać, jeżeli jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy – ponadto nieletniego świadka przesłuchuje się tylko raz, chyba że w postępowaniu wyjaśniającym wyjdą na jaw nowe istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania tego świadka, a jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W postępowaniu dyscyplinarnym odczytuje się protokół przesłuchania nieletniego świadka – można go przesłuchać ponownie, wyłącznie jeżeli w postępowaniu dyscyplinarnym wyjdą na jaw nowe istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga przesłuchania tego świadka, a jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a także na wniosek obwinionego, który w postępowaniu wyjaśniającym nie miał obrońcy.

Przy przesłuchaniu nieletniego świadka nie może być obecny odpowiednio nauczyciel, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwiniony. Obligatoryjna jest natomiast obecność psychologa. Obrońca, jeżeli został ustanowiony, ma prawo wziąć udział w przesłuchaniu świadka. Ponadto przy przesłuchaniu świadka powinni być obecni rodzic, opiekun prawny lub osoba (podmiot) sprawująca pieczę zastępczą – jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach mogą oni zrezygnować z obecności w przesłuchaniu.

Przebieg postępowania dyscyplinarnego

Zgodnie z art. 85j ust. 1 KN skład orzekający orzeka według swego przekonania opartego na ocenie wszystkich dowodów ujawnionych w toku rozprawy. Komisje dyscyplinarne wydają orzeczenia po wysłuchaniu głosów rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego lub jego obrońcy. Przy wymiarze kary bierze się pod uwagę okoliczności zarzucanego czynu, stopień winy, szkodliwość społeczną czynu, a także zachowanie się obwinionego przed i po popełnieniu czynu. Jeżeli obwiniony dopuścił się kilku czynów, wymierza się jedną karę za wszystkie czyny łącznie.

Orzeczenie komisji dyscyplinarnej

Komisja dyscyplinarna wydaje orzeczenie o ukaraniu, uniewinnieniu lub umorzeniu postępowania dyscyplinarnego. Wydanie orzeczenia o ukaraniu oznacza, że komisja uznaje obwinionego winnym w całości lub w części zarzucanego mu czynu i wymierza karę dyscyplinarną. Orzeczenie o uniewinnieniu komisja wydaje w przypadku, gdy postępowanie dyscyplinarne nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela zarzucanego mu czynu lub zarzucany czyn nie zawiera znamion uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela. Orzeczenie o umorzeniu postępowania dyscyplinarnego komisja wydaje, jeżeli:

a) za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 k.p., chyba że popełniony czyn narusza prawa i dobro dziecka,

b) nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1a i 2 KN,

c) nauczyciel zmarł,

d) postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się,

e) nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Jeżeli postępowanie dyscyplinarne umorzono z powodu śmierci nauczyciela, jego małżonek, rodzeństwo, krewny lub powinowaty w linii prostej mogą złożyć wniosek o uwolnienie nauczyciela od zarzutów, w terminie roku od dnia śmierci nauczyciela. Jeżeli skorzystają z tej możliwości, komisja dyscyplinarna uchyla orzeczenie o umorzeniu postępowania dyscyplinarnego. Postępowanie dyscyplinarne toczy się dalej z udziałem pełnomocnika ustanowionego przez osobę, która złożyła wniosek.

Odwołanie od orzeczenia wydanego w I instancji

Zgodnie z art. 85k ust. 1 KN rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje prawo wniesienia odwołania od orzeczenia wydanego przez komisję dyscyplinarną I instancji. Orzeczenie wnosi się za pośrednictwem komisji dyscyplinarnej, która je wydała, do odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Zgodnie z § 33 ust. 1 cyt. rozp. odwołanie od orzeczenia komisji I instancji składa się w 3 egzemplarzach. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie orzeczenia. Przepisy dotyczące postępowania przed komisją I instancji stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed odwoławczą komisją dyscyplinarną, chyba że przepisy § 38–43 cyt. rozp. stanowią inaczej.

Odwołanie może być jednak cofnięte do rozpoczęcia rozprawy w postępowaniu odwoławczym. Orzeczenie, od którego odwołanie nie zostało wniesione w terminie lub wniesione odwołanie cofnięto, jest prawomocne i podlega wykonaniu.

Zgodnie z art. 85l ust. 1 KN po przeprowadzeniu rozprawy odwoławcza komisja dyscyplinarna:

1) utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie;

2) uchyla orzeczenie w całości lub w części i wydaje nowe orzeczenie;

3) uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę komisji dyscyplinarnej I instancji do ponownego rozpoznania; komisja może wskazać, jakie okoliczności komisja dyscyplinarna I instancji powinna wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy.

Wydanie orzeczenia na niekorzyść obwinionego może nastąpić jedynie w razie odwołania wniesionego przez rzecznika dyscyplinarnego.

Należy pamiętać, że zgodnie z § 40 cyt. rozp., niezależnie od zarzutów podniesionych w odwołaniu, odwoławcza komisja dyscyplinarna na posiedzeniu niejawnym w składzie 3 członków wydaje orzeczenie o uchyleniu orzeczenia komisji I instancji, jeżeli:

1) w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona albo podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 82 KN;

2) postępowanie wyjaśniające prowadziła osoba nieuprawniona albo podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 84 KN;

3) skład orzekający komisji pierwszej instancji był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie;

4) orzeczenie zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu;

5) obwiniony w postępowaniu przed komisją pierwszej instancji nie miał obrońcy w przypadku, o którym mowa w art. 85d ust. 2 KN.

Orzeczenie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest prawomocne z chwilą jego ogłoszenia.

Odwołanie do sądu apelacyjnego

Zgodnie z art. 85m ust. 1 KN od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Do rozpatrzenia tego odwołania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji. Od orzeczenia sądu apelacyjnego nie służy skarga kasacyjna.

Możliwość wznowienia postępowania

W przypadku zaistnienia przesłanek określonych w art. 85n ust. 1 KN postępowanie dyscyplinarne zakończone prawomocnym orzeczeniem może zostać wznowione. Jest to zatem możliwe, jeżeli:

1) w związku z postępowaniem dopuszczono się rażącego naruszenia prawa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia;

2) po wydaniu orzeczenia ujawniono nowe fakty lub dowody nieznane w chwili jego wydania, wskazujące na to, że obwiniony jest niewinny, ukarano go za popełnienie innego czynu lub komisja dyscyplinarna bezpodstawnie umorzyła postępowanie;

3) w trakcie postępowania naruszono przepisy, przez co uniemożliwiono lub w poważnym stopniu utrudniono obwinionemu korzystanie z prawa do obrony, albo skład komisji dyscyplinarnej nie odpowiadał warunkom określonym w art. 81 ust. 2–4 KN lub zasiadała w niej osoba podlegająca wyłączeniu.

Wznowienie nie może nastąpić z przyczyny wymienionej w pkt 1, jeżeli była ona przedmiotem rozpoznania przez sąd apelacyjny – sąd pracy i ubezpieczeń społecznych.

Wznowienie postępowania dyscyplinarnego na niekorzyść obwinionego nie jest dopuszczalne po jego śmierci albo po upływie 3 lat od popełnienia czynu, którego dotyczy orzeczenie, a gdy czyn stanowił przestępstwo – po upływie okresu przedawnienia ścigania tego przestępstwa, lub w razie wykonania kary i jej zatarcia.

Wniosek o wznowienie postępowania dyscyplinarnego mogą składać obwiniony, jego obrońca, rzecznik dyscyplinarny, a po śmierci obwinionego lub gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności – także jego małżonek, rodzeństwo, krewny lub powinowaty w linii prostej. Wniosek składa się do komisji dyscyplinarnej, która wydała prawomocne orzeczenie w sprawie, w terminie 30 dni od dnia powzięcia wiadomości o przyczynie uzasadniającej wznowienie.

Komisja dyscyplinarna wydaje postanowienie o odmowie wznowienia postępowania dyscyplinarnego albo postanowienie o wznowieniu postępowania dyscyplinarnego – szczegóły dalszego postępowania określono w art. 85n ust. 6–10 KN.

Zatarcie kar dyscyplinarnych

Zgodnie z art. 85s ust. 1 KN trzy kary dyscyplinarne: nagana z ostrzeżeniem, zwolnienie z pracy i zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania – podlegają zatarciu, a odpis orzeczenia o ukaraniu dołączony do akt osobowych nauczyciela podlega zniszczeniu. Różny jest jednak termin, w którym to następuje: w przypadku dwóch pierwszych kar – po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu; w przypadku trzeciej kary – liczy się 6 lat. Z chwilą zatarcia kary dyscyplinarnej uważa się ją za niebyłą.

Jeżeli w okresie przed zatarciem kary dyscyplinarnej nauczyciel zostanie ponownie ukarany dyscyplinarnie, powyższe terminy liczy się od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ponownym ukaraniu.

Dyrektor szkoły, a w stosunku do nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, wykonuje czynności związane z zatarciem kary (niszczy odpis orzeczenia o ukaraniu) oraz zawiadamia o tym fakcie nauczyciela.

Zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków

W art. 85t KN przewidziano fakultatywne i obligatoryjne zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków.

Co do pierwszego, dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole. W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel i nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły mogą być zawieszeni przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.

Co do drugiego, dyrektor szkoły zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Ponadto nauczyciel i nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły zostają z mocy prawa zawieszeni w pełnieniu obowiązków w razie ich tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia ich wolności w związku z postępowaniem karnym.

Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły toczy się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którym nastąpiło zawieszenie.

Od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków przysługuje zainteresowanemu odwołanie do komisji dyscyplinarnej I instancji, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, za pośrednictwem odpowiednio dyrektora szkoły albo organu prowadzącego szkołę. Komisja ta rozpatruje odwołanie w składzie 3 członków, na posiedzeniu niejawnym, które powinno odbyć się w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania. Odpowiednio stosuje się art. 82 KN. Komisja wydaje postanowienie o utrzymaniu w mocy lub uchyleniu decyzji o zawieszeniu. Uchylenie następuje, jeżeli w toku postępowania wyjaśniającego nie został uprawdopodobniony zarzut uchybienia godności lub obowiązkom nauczyciela, a także gdy rzecznik dyscyplinarny przy komisji dyscyplinarnej I instancji wniósł o wymierzenie nagany z ostrzeżeniem i jednocześnie ze względu na powagę i wiarygodność zarzutów niecelowe jest odsunięcie nauczyciela albo nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły od wykonywania obowiązków w szkole.

Na postanowienie komisji dyscyplinarnej I instancji organowi, który wydał decyzję o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków, nauczycielowi albo nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły służy zażalenie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej – składa się je w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia, za pośrednictwem komisji, która wydała to postanowienie. Komisja odwoławcza rozpatruje odwołanie w składzie 3 członków, na posiedzeniu niejawnym, które powinno odbyć się w terminie 14 dni od dnia otrzymania odwołania. Odpowiednio stosuje się art. 82 KN. Postanowienie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest ostateczne.

W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela oraz nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły może ulec zmniejszeniu, a tymczasowo aresztowanego ulega zmniejszeniu najwyżej do połowy, w zależności od stanu rodzinnego nauczyciela, począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zawieszenie. Oznacza to, że o wysokości zmniejszenia decyduje pracodawca, biorąc pod uwagę stan rodzinny nauczyciela.

W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nie przysługują dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, a w okresie odbywania kary pozbawienia wolności w ogóle nie przysługuje wynagrodzenie.

Jeżeli postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne zakończy się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem wyroku lub orzeczenia uniewinniającego, nauczycielowi oraz nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia.

Koszty postępowania i obsługa komisji

Zgodnie z art. 85r ust. 1 KN do kosztów postępowania należą:

1) wydatki na doręczenie wezwań i innych pism;

2) wynagrodzenie obrońcy z urzędu;

3) należności, o których mowa w art. 85p ust. 1 i art. 85q KN;

4) inne koszty, które organ, który powołał rzecznika dyscyplinarnego, albo organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna, zaliczył do kosztów bezpośrednio związanych z prowadzeniem postępowania wyjaśniającego albo z rozpoznaniem sprawy.

Koszty poniesione w postępowaniu wyjaśniającym albo w postępowaniu przed komisją dyscyplinarną pokrywa odpowiednio organ, który powołał rzecznika dyscyplinarnego, albo organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna. Koszty obrońcy z wyboru ponosi nauczyciel, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwiniony.

W przypadku wyznaczenia innego miejsca posiedzenia składu orzekającego niż siedziba komisji, w tym za granicą (zob. art. 81 ust. 6 KN), koszty postępowania obejmują także należności określone w rozp. MPiPS z dn. 29.01.2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r. poz. 167), poza granicami kraju.

Obsługę komisji dyscyplinarnej zapewnia organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna.

Zgodnie z art. 85q ust. 1 KN obwinionemu, którego uniewinniono od popełnienia zarzucanego czynu, oraz świadkom i biegłym przysługuje równowartość zarobku utraconego w związku z udziałem w rozprawie oraz zwrot kosztów przejazdu zgodnie z ww. rozp. MPiPS z dn. 29.01.2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 167), na obszarze kraju. Członkom komisji dyscyplinarnej i rzecznikowi dyscyplinarnemu lub jego zastępcy przysługuje zwrot kosztów przejazdu zgodnie z przepisami, o których mowa wyżej.

Zasady wynagradzania przewodniczących komisji dyscyplinarnych i ich zastępców, przewodniczących składów orzekających oraz rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców określono w art. 85p KN. Zgodnie z tym przepisem przewodniczący komisji dyscyplinarnej i jego zastępcy otrzymują wynagrodzenie miesięczne, przewodniczący składu orzekającego – wynagrodzenie za rozpoznanie sprawy zakończonej wydaniem orzeczenia lub postanowienia, a rzecznik dyscyplinarny i jego zastępcy – wynagrodzenie za przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego oraz wynagrodzenie za udział w postępowaniu dyscyplinarnym.

Wysokość wynagrodzenia rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców ustala organ, który ich powołał, a wysokość wynagrodzenia przewodniczących komisji dyscyplinarnych i ich zastępców oraz przewodniczących składów orzekających – organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna. Szczegółowo te kwestie reguluje rozp. MEN z dn. 09.12.2016 r. w sprawie sposobu ustalania wysokości wynagrodzenia przewodniczących komisji dyscyplinarnych i ich zastępców, przewodniczących składów orzekających oraz rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców, a także wysokości wynagrodzenia obrońcy z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 2040).

Centralny Rejestr Orzeczeń Dyscyplinarnych (CROD)

Zgodnie z art. 85w ust. 1 KN – w celu zwiększenia bezpieczeństwa uczniów oraz usprawnienia weryfikacji nauczycieli pod względem spełniania przez nich warunku niekaralności karą dyscyplinarną – MEN prowadzi Centralny Rejestr Orzeczeń Dyscyplinarnych (CROD). Gromadzone są w nim informacje o nauczycielach prawomocnie ukaranych karami dyscyplinarnymi, o których mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 i 4 KN, oraz informacje o zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu obowiązków, o którym mowa w art. 85t ust. 1–3 KN. Wpisaniu do rejestru podlegają więc dwie najwyższe kary:

zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania,
wydalenia z zawodu nauczycielskiego.

Zawartość rejestru

Rejestr jest prowadzony w systemie teleinformatycznym i zawiera:

dane identyfikujące nauczyciela – nazwisko, imię lub imiona, płeć, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, obywatelstwo lub obywatelstwa, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość;
rodzaj orzeczonej kary dyscyplinarnej, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 albo 4 KN, oraz okres ukarania;
oznaczenie komisji dyscyplinarnej, która wydała prawomocne orzeczenie o ukaraniu karą dyscyplinarną, oraz sygnaturę akt sprawy;
datę wydania oraz uprawomocnienia się orzeczenia;
datę i miejsce popełnienia czynu, którego dotyczy orzeczenie;
datę doręczenia nauczycielowi orzeczenia;
informację o zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu obowiązków oraz o okresie zawieszenia.

Administratorem danych zgromadzonych w Centralnym Rejestrze Orzeczeń Dyscyplinarnych jest MEN (art. 85w ust. 4 KN).

Do wprowadzania danych do rejestru, do dokonywania zmian w rejestrze oraz do usuwania danych z rejestru uprawnione są wyłącznie osoby upoważnione przez MEN.

Uzyskiwanie informacji z rejestru

Informacji z rejestru udziela się nieodpłatnie w postaci papierowej albo postaci elektronicznej na wniosek osób i podmiotów, o których mowa poniżej, złożony na formularzu również w postaci papierowej albo postaci elektronicznej – obowiązuje w tym zakresie rozp. MEN z dn. 26.08.2016 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych (Dz.U. poz. 1378).

Zgodnie z art. 85x ust. 1 KN prawo do uzyskania informacji z rejestru przysługuje:

dyrektorowi szkoły – w stosunku do osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela oraz nauczycieli zatrudnionych w danej szkole;
rzecznikom dyscyplinarnym i komisjom dyscyplinarnym – w związku z prowadzonym postępowaniem wyjaśniającym lub postępowaniem dyscyplinarnym;
sądom sprawującym w Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości – w związku z prowadzonym postępowaniem;
prokuratorom, Policji i innym organom uprawnionym do prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach karnych i karnych skarbowych oraz czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia – w związku z prowadzonym postępowaniem;
organom administracji rządowej, organom samorządu terytorialnego oraz innym organom wykonującym zadania publiczne, w przypadkach kiedy jest to uzasadnione potrzebą wykonania nałożonych na nie zadań, określonych w ustawie.

Każdemu przysługuje prawo do uzyskania informacji, czy jego dane osobowe zgromadzone są w rejestrze. Osobie, której dane osobowe znajdują się w CROD, na jej wniosek, udostępnia się informację o treści wszystkich danych dotyczących tej osoby.

MEN przekazuje organom państw członkowskich w trybie ostrzeżenia w systemie IMI, o którym mowa w art. 56 ust. 1 ustawy z dn. 22.12.2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz.U. z 2016 r. poz. 65), informacje z rejestru, o których mowa w art. 85w ust. 2 pkt 1–3 i 7 KN.

Dyrektor szkoły składa wniosek w trybie, o którym mowa w art. 85y ust. 2–4 KN, jeżeli:

ustalił za pomocą narzędzia informatycznego udostępnionego przez MEN, że numer PESEL nauczyciela lub osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela znajduje się w rejestrze;
nauczyciel lub osoba ubiegająca się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela nie posiada numeru PESEL.

Wniosek o udzielenie informacji z CROD zawiera:

dane wnioskodawcy – imię i nazwisko osoby lub nazwę podmiotu, o którym mowa w art. 85x ust. 1 pkt 3–6 i ust. 2 KN, oraz adres do korespondencji;
dane osobowe osoby, której dotyczy wniosek – nazwisko, imię lub imiona, płeć, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, obywatelstwo lub obywatelstwa, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość;
uzasadnienie uzyskania informacji;
wskazanie rodzaju i zakresu danych, które mają być przedmiotem informacji;
datę i miejsce sporządzenia wniosku.

Wniosek w postaci papierowej zawiera podpis wnioskodawcy, a wniosek w postaci elektronicznej powinien być uwierzytelniony przy użyciu mechanizmów określonych w art. 20a ust. 1 albo 2 ustawy z dn. 17.02.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. z 2014 r. poz. 1114 oraz z 2016 r. poz. 352) oraz zawierać adres elektroniczny wnioskodawcy. Wniosek niespełniający warunków określonych w KN pozostawia się bez rozpoznania.

Informacja z rejestru zawiera:

dane osobowe osoby, której dotyczy wniosek – nazwisko, imię lub imiona, płeć, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, obywatelstwo lub obywatelstwa, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość;
dane w zakresie objętym wnioskiem albo stwierdzenie, że osoba, której dotyczy wniosek, nie figuruje w rejestrze;
datę i miejsce wydania;
imię i nazwisko oraz podpis osoby upoważnionej do jej wydania.

Dyrektorowi szkoły oraz każdemu, kto chce sprawdzić, czy jego dane osobowe znajdują się w rejestrze – informacji z CROD udziela się w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania wniosku.

Pozostałym podmiotom wymienionym w art. 85x ust. 1 pkt 3–6 KN informacji z CROD udziela się w terminie 10 dni roboczych od dnia otrzymania wniosku.

Wprowadzanie i usuwanie danych

Zgodnie z art. 85z ust. 1 KN informacje wprowadza się do rejestru na podstawie zawiadomienia o:

prawomocnym ukaraniu nauczyciela karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 albo 4 KN, sporządzonego odpowiednio przez przewodniczącego komisji dyscyplinarnej I instancji albo przewodniczącego odwoławczej komisji dyscyplinarnej i przesłanego do rejestru niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia; zawiadomienie zawiera informacje, o których mowa w art. 85w ust. 2 pkt 1–6 KN;
zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu obowiązków oraz o okresie zawieszenia, sporządzonego przez dyrektora szkoły, a w przypadku zawieszenia w pełnieniu obowiązków dyrektora szkoły – przez organ prowadzący szkołę, i przesłanego do rejestru niezwłocznie po wydaniu decyzji o zawieszeniu za pośrednictwem właściwej komisji dyscyplinarnej I instancji; zawiadomienie zawiera informacje, o których mowa w art. 85w ust. 2 pkt 1 i 7 KN.

Dane osobowe nauczyciela usuwa się z rejestru, jeżeli kara dyscyplinarna, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 KN (zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania), uległa zatarciu.

Ponadto dane osobowe nauczyciela usuwa się z rejestru po otrzymaniu zawiadomienia o:

uchyleniu prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej przez sąd apelacyjny – sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, o którym mowa w art. 85m ust. 1 KN, sporządzonego przez przewodniczącego odwoławczej komisji dyscyplinarnej i przesłanego do rejestru niezwłocznie po uchyleniu orzeczenia;
zakończeniu okresu zawieszenia w pełnieniu obowiązków nauczyciela albo dyrektora szkoły, sporządzonego odpowiednio przez dyrektora szkoły albo organ prowadzący szkołę i przesłanego do rejestru niezwłocznie po zakończeniu okresu zawieszenia, za pośrednictwem właściwej komisji dyscyplinarnej I instancji;
uchyleniu decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków nauczyciela lub dyrektora szkoły, sporządzonego odpowiednio przez przewodniczącego komisji dyscyplinarnej I instancji albo odwoławczej komisji dyscyplinarnej i przesłanego do rejestru niezwłocznie po uchyleniu decyzji;
uchyleniu prawomocnego orzeczenia w wyniku wznowienia postępowania, sporządzonego przez komisję dyscyplinarną, o której mowa w art. 85n ust. 8 KN, i przesłanego do rejestru niezwłocznie po uchyleniu orzeczenia.

Zgodnie z art. 85z ust. 4 KN dane osób zmarłych usuwa się z rejestru po uzyskaniu informacji o ich zgonie.

Zawiadomienia, o których mowa powyżej, przesyła się do rejestru w postaci elektronicznej. Zawiadomienie powinno być uwierzytelnione przy użyciu mechanizmów określonych w art. 20a ust. 1 albo 2 ustawy z dn. 17.02.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz zawierać adres elektroniczny organu.