Awans zawodowy nauczycieli – ogólne zasady

497

Zasady uzyskiwania poszczególnych stopni awansu zawodowego określono w przepisach art. 9a–9i KN, a kwestie szczegółowe reguluje rozp. MEN z dn. 26.07.2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. z 2018 r. poz. 1574).

Stopnie awansu zawodowego

W obecnym stanie prawnym system awansu zawodowego nauczycieli obejmuje cztery stopnie:

  • nauczyciel stażysta – to osoba podejmująca pracę w szkole, która nie posiada jeszcze stopnia awansu zawodowego;
  • nauczyciel kontraktowy – zostaje nim stażysta, który odbył określony przepisami staż i uzyskał akceptację komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie;
  • nauczyciel mianowany – zostaje nim nauczyciel kontraktowy, który odbył określony przepisami staż i zdał egzamin przed komisją egzaminacyjną;
  • nauczyciel dyplomowany – zostaje nim nauczyciel mianowany, który odbył określony przepisami staż i uzyskał akceptację komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego i przeprowadzonej rozmowie.

 

Stopień nauczyciela dyplomowanego to najwyższy stopień w systemie awansu zawodowego. W art. 9i KN jest jeszcze mowa o tytule profesora oświaty – nie jest to jednak stopień awansu, lecz tytuł honorowy, który mogą otrzymać nauczyciele dyplomowani, posiadający znaczący i uznany dorobek zawodowy. Nauczyciel, który otrzyma taki tytuł, nadal pozostaje nauczycielem dyplomowanym.

Warto też podkreślić, że stopnie awansu zawodowego nadawane są na stałe – obecnie obowiązujące przepisy KN nie przewidują możliwości utraty stopnia awansu zawodowego (nawet z powodu przerwy w zatrudnieniu czy w przypadku ukarania nauczyciela w postępowaniu dyscyplinarnym). W orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntował się pogląd, zgodnie z którym „akt nadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela jest rodzajem certyfikatu zawodowego potwierdzającego określone uprawnienia w tym zakresie, pochodzącego od władzy publicznej i skutkującego wobec wszystkich pracodawców – obecnych i przyszłych” (por. wyrok NSA z dn. 10.07.2009 r., sygn. akt I OSK 1283/08).

Warunki uzyskiwania stopni awansu zawodowego

Zgodnie z art. 9b ust. 1 KN warunkiem nadania nauczycielowi kolejnego stopnia awansu zawodowego jest:

  • spełnienie wymagań kwalifikacyjnych niezbędnych do zajmowania stanowiska nauczyciela, określonych w rozp. MEN,
  • odbycie stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego nauczyciela oraz
  • w zależności od stopnia: uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej lub zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną.

Ogólne wymagania kwalifikacyjne w stosunku do nauczycieli określono w art. 9 ust. 1 pkt 1 KN, a szczegółowe – w rozp. MEN z dn. 01.08.2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz.U. z 2017 r. poz. 1575, ze zm.).

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 3 KN przez staż należy rozumieć okres zatrudnienia nauczyciela w przedszkolach, szkołach i placówkach oraz innych jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 2 KN, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, rozpoczętego i realizowanego w trybie i na zasadach określonych w przepisach rozdziału 3a KN. W przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 9e ust. 1–3 KN (tj. dyrektorów szkół, nauczycieli mianowanych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, nauczycieli urlopowanych lub zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy na podstawie ustawy o związkach zawodowych), równoważny z odbywaniem stażu jest odpowiednio okres zatrudnienia na tych stanowiskach lub czas urlopowania lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy (patrz pkt 7 nin. rozdziału).

Trzecim warunkiem jest uzyskanie pozytywnego wyniku w postępowaniu kwalifikacyjnym lub egzaminacyjnym:

  • w przypadku nauczyciela stażysty – uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie,
  • w przypadku nauczyciela kontraktowego – zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną,
  • w przypadku nauczyciela mianowanego – uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowie.

 

Komisje egzaminacyjne i kwalifikacyjne przeprowadzają postępowania egzaminacyjne i kwalifikacyjne na wniosek nauczyciela skierowany do właściwego organu. Dla nauczyciela stażysty będzie to dyrektor szkoły, dla nauczyciela kontraktowego – organ prowadzący szkołę, dla nauczyciela mianowanego – organ sprawujący nadzór pedagogiczny lub kurator oświaty, a dla pewnych grup nauczycieli – właściwy minister.

Nauczycielom, którzy złożą ww. wnioski do 30 czerwca danego roku, właściwy organ wydaje decyzję o nadaniu lub o odmowie nadania stopnia awansu zawodowego w terminie do 31 sierpnia tego roku. Nauczyciele, którzy złożą wnioski do 31 października danego roku, decyzję otrzymają do 31 grudnia tego roku.

Postępowanie w sprawie nadania stopnia awansu

Postępowanie w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego jest postępowaniem administracyjnym, kończącym się decyzją o nadaniu lub odmowie nadania danego stopnia. Nadanie stopnia awansu zawodowego następuje w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez organ wymieniony w art. 9b ust. 4 KN.

W orzecznictwie sądowym wskazano, że postępowanie w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego składa się z kilku powiązanych ze sobą etapów i podlega przepisom KN oraz regulacjom określonym w k.p.a. (por. wyrok NSA z dn. 15.11.2001 r., sygn. akt II SA 2024/01). W powołanym wyroku NSA wyjaśnił, że „podejmowane na poszczególnych etapach tego postępowania akty i czynności odpowiednich organów nie powinny być traktowane jako samodzielne decyzje administracyjne; nie kończą tego postępowania, nie załatwiają sprawy o nadanie stopnia i dlatego mogą być oceniane dopiero w ramach oceny końcowego rozstrzygnięcia”.
W świetle tej wykładni rozstrzygnięcie ustalające okres stażu nauczyciela ubiegającego się o kolejny stopień awansu zawodowego (np. skrócenie stażu) nie jest decyzją administracyjną, nie podlega więc zaskarżeniu do sądu administracyjnego.

Kolejne stopnie awansu zawodowego nadawane są, w drodze decyzji administracyjnej, przez odpowiednie organy:

  • dyrektor szkoły nadaje stopień nauczyciela kontraktowego nauczycielowi stażyście;
  • organ prowadzący szkołę nadaje stopień nauczyciela mianowanego nauczycielowi kontraktowemu;
  • organ sprawujący nadzór pedagogiczny (lub kurator oświaty) nadaje stopień nauczyciela dyplomowanego nauczycielowi mianowanemu;
  • właściwy minister nadaje odpowiedni stopień nauczycielom zatrudnionym na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych (w urzędach organów administracji rządowej, kuratoriach oświaty, specjalistycznej jednostce nadzoru, CKE, o.k.e., organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich oraz szkołami przy zakładach karnych); nauczycielom zatrudnionym w publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych, publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych, publicznej placówce doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych o zasięgu ogólnokrajowym; nauczycielom urlopowanym lub zwolnionym z obowiązku świadczenia pracy na czas pełnienia funkcji związkowych.

 

Akt nadania stopnia awansu zawodowego przyjmuje formę decyzji administracyjnej, powinien więc odpowiadać ogólnym wymogom określonym w przepisach k.p.a. Dodatkowo w art. 9b ust. 5 KN wskazano, że akt ten zawiera w szczególności: nazwę komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej, numer i datę wydania zaświadczenia o uzyskaniu akceptacji lub zdaniu egzaminu, stopień awansu zawodowego oraz informację o poziomie wykształcenia nauczyciela.

Akt nadania stopnia awansu zawodowego wydany nauczycielowi, który uzyskał stopień awansu zawodowego z mocy prawa albo w sposób określony w art. 9a ust. 3, 4 lub 5 KN (tj. bez odbywania stażu), nie zawiera odpowiednio nazwy komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej, numeru i daty wydania zaświadczenia o akceptacji lub zdaniu egzaminu.

Szczególny tryb uzyskiwania stopnia awansu zawodowego

Regulacje art. 9a ust. 2–5 KN przewidują uzyskanie stopnia awansu zawodowego z mocy prawa, z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole lub placówce.

Osoba, która rozpoczyna pracę w szkole i nie posiada jeszcze żadnego stopnia awansu zawodowego, uzyskuje z dniem nawiązania stosunku pracy stopień nauczyciela stażysty. Z nauczycielem stażystą zawiera się umowę o pracę na czas określony na jeden rok szkolny w celu odbycia stażu. W tym przypadku nie sporządza się aktu nadania stopnia.

Od tego przepisu ustawodawca wprowadził wyjątki. Zgodnie z art. 9a ust. 3 KN nauczyciele akademiccy legitymujący się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole wyższej lub osoby posiadające co najmniej pięcioletni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy uzyskują z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole stopień nauczyciela kontraktowego. Ustawodawca nie wskazał, co oznacza „znaczący dorobek zawodowy”. W wyroku NSA z dn. 29.07.2011 r. (sygn. akt I OSK 312/11) podkreślono, że chodzi o dorobek ponadprzeciętny, a nie o samo długoletnie zatrudnienie; liczą się więc nagrody i wyróżnienia, dyplomy i świadectwa potwierdzające uzyskanie dodatkowych kwalifikacji. Ocena spełnienia tego warunku należy do dyrektora szkoły.

Nauczyciele akademiccy posiadający stopień naukowy oraz legitymujący się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole wyższej – z dniem nawiązania stosunku pracy w kolegium pracowników służb społecznych uzyskują stopień nauczyciela mianowanego.

Nauczyciele akademiccy posiadający stopień naukowy oraz legitymujący się co najmniej pięcioletnim okresem pracy w szkole wyższej – z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole uzyskują stopień nauczyciela mianowanego.

Odmowa nadania stopnia awansu zawodowego

Jeżeli nauczyciel ubiegający się o kolejny stopień awansu nie spełnia warunków określonych w art. 9b ust. 1 KN, dyrektor szkoły lub właściwy organ odmawiają, w drodze decyzji administracyjnej, nadania stopnia. Od tej decyzji można się odwołać do organu wyższej instancji. Zgodnie z art. 9b ust. 7 KN organami wyższego stopnia w rozumieniu k.p.a. w sprawach o nadanie i odmowę nadania stopnia awansu zawodowego są:

  • w stosunku do dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, a w przypadku gdy dyrektor szkoły jest jednocześnie osobą prowadzącą szkołę – organ sprawujący nadzór pedagogiczny;
  • w stosunku do organu prowadzącego szkołę – organ sprawujący nadzór pedagogiczny; a w przypadku nauczycieli placówek doskonalenia nauczycieli, z wyjątkiem placówek, o których mowa w art. 8 ust. 5 pkt 1 lit. b, ust. 6, ust. 7 pkt 2 i ust. 14 u.p.o. – kurator oświaty;
  • w stosunku do organu sprawującego nadzór pedagogiczny – właściwy minister;
  • w stosunku do kuratora oświaty – MEN.